قم نهاد بزرگان و قرارگاه مِهان

قم نهاد بزرگان و قرارگاه مِهان

اگر کسی بخواهد از تهران و از راه زمینی به مرکز، جنوب، غرب، جنوب غرب و جنوب شرقی ایران برود، چاره‌ای ندارد جز اینکه از قم بگذرد...
اگر کسی بخواهد از تهران و از راه زمینی به مرکز، جنوب، غرب، جنوب غرب و جنوب شرقی ایران برود، چاره‌ای ندارد جز اینکه از قم بگذرد. خیلی‌ها یک ساعتی وقت می‌گذارند و سر راه، به زیارت آستان حضرت معصومه (س) می‌روند اما کمتر پیش می‌آید که بخواهند همه دیدنی‌های قم را ببینند.
برای همین قم شهری است که همه ما بارها و بارها از کنارش گذشته یا وارد آن شده‌ایم اما آن را چندان که باید و شاید، ندیده‌ایم و نمی‌شناسیم. چندی پیش در صفحه ایران‌گردی، مجموعه آستان حضرت معصومه(س) و موزه آستانه را به عنوان مهم‌ترین جاذبه زیارتی و گردشگری قم معرفی کردیم و حالا می‌خواهیم به دیدن سایر جاذبه‌های این شهر برویم.
قم به چه معناست؟
درباره وجه تسمیه قم و اینکه نام این شهر از کجا آمده و به چه معناست، بسیار گفته اند. عده‌ای گفته‌اند عبور رودخانه‌ای از این محل-که امروز آن را قمرود می‌خوانیم-باعث شد صحرانشینان اطراف در آن جمع شوند و اجتماع یکجانشینی را تشکیل دهند.
آنها خانه هایی را بنا کردند که «کومه» یا «کم» خوانده می‌شد و نام قم برگرفته از همین نام است. بعضی دیگر چنین باور دارند که وجود قمرود، موجب شده بود که در این منطقه آب جمع شود و سبزه و علف فراوان بروید. عرب‌ها به محل جمع شدن آب قم می‌گویند و نام قم را آنها بر این شهرگذاشته‌اند.
نظرهای دیگری هم وجود دارد؛ مثلا اینکه قم را «قمساره بن لهراسب» بنا کرده یا اینکه نامش تغییر شکل یافته نام چشمه‌ای به نام «کب» است. سخت است که نظریه درست را بین گفته‌های مختلف تشخیص دهیم اما نکته مهم این است که در بیشتر روایات تاریخی، نام قم در پیوند با رودخانه‌ای است که از این ناحیه می‌گذرد؛ رودخانه‌ای فصلی که هنوز هم هست و گاهی در فصول بارانی سال طغیان می‌کند.
قم کجای تاریخ ایستاده است؟
قم، تاریخی دور و دراز دارد؛ زیرا محلی که این شهر در آن واقع شده از نظر جغرافیایی و ارتباطی حائز اهمیت فراوان است و از گذشته‌های دور تا به امروز، راه‌های مختلف ارتباطی و بازرگانی از این شهر می‌گذشته یا منشعب می‌شده است.
رومان گیرشمن، باستان شناس فرانسوی که سال‌ها در ایران به کاوش مشغول بود، قم را یکی از اولین مراکز تجمع در تاریخ بشری می‌داند و پیشینه آن را تلویحا به حدود 10 هزار سال پیش می‌رساند.
در سال‌های اخیر، کاوش‌های باستان‌شناسی در نزدیکی مسجد جمکران منجر به کشف کوره‌هایی از عصر آهن شد که سابقه سکونت در این منطقه را تا چند هزار سال عقب می‌برد.
در عین حال، بیشتر نام‌های مربوط به محلات شهر قم و نواحی اطراف آن مثل هندیجان، جمکران، مهرویان، کمیدان، بیدهند، فردو و سلفچگان ریشه‌های فارسی و باستانی دارند و نشان می‌دهند که این ناحیه از زمان باستان، جایی مهم و آباد بوده است. نام قم چند بار در متن شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز آمده است. آنجا که می‌گوید:
دگر بهره زو بد قم و اصفهان
نهاد بزرگان و جای مهان
یا
نبشتند منشور بر پرنیان
خراسان و ری و قم و اصفهان
اگر بعضی روایات که می‌گویند قم را سپاهیان اسکندر مقدونی ویران کردند، درست باشد، معلوم می‌شود که این شهر در زمان هخامنشیان وجود داشته اما نظر قاطع این است که قم به عنوان یک شهر مهم در زمان ساسانیان (سده سوم تا هفتم میلادی) شکل گرفت. در این زمان آن را «ویران آباد کردکواد» می‌خواندند؛ یعنی شهر ویرانی که قباد (شاه ساسانی) آبادش کرد.
در این زمان، زعفران قم شهرت فراوان داشت و در شهر و نواحی پیرامون، آتشکده‌های زرتشتی بسیار ساخته بودند. اینکه مورخان مسلمان گفته‌اند در جنگ قادسیه سپاهی متشکل از 25 هزار پیاده و سواره از قم و کاشان به سپاه بزرگ ساسانیان پیوستند، می‌رساند که این شهر در آن دوره در کمال آبادی و بزرگی بوده است.
قم در اولین سال‌های حمله اعراب مسلمان به ایران به دست آنان افتاد و فرمانده‌ای که آن را فتح کرد، کسی نبود جز ابوموسی اشعری که داستان خیانتش به امیرالمومنین(ع) در جنگ صفین شهره خاص و عام است.
بعد از فتح قم به وسیله مسلمانان اتفاق خاصی نیفتاد تا اینکه در پایان سده نخست هجری، گروهی از شیعیان که از ستم خلفای اموی به ستوه آمده بودند، از سمت عراق به این شهر آمدند و استحکامات و بناهای جدیدی را در آنجا بنا کردند.
با استقرار آنها، سایر شعیان و سادات و علویان نیز رو به قم آوردند و این شهر در تمام تاریخ ایران پس از اسلام به یکی از اقطاب جهان تشیع بدل شد. حتی اقامت و رحلت حضرت معصومه(س) در این شهر نیز مرتبط با مرکزیت آن در عالم تشیع بوده است.
داستان قم در تاریخ ایران داستانی طولانی است. کافی
قم نهاد بزرگان و قرارگاه مِهان
قم نهاد بزرگان و قرارگاه مِهان

مطالب بیشتر
[username]

[username] [shamsidatetime]

[postbody]