مانه و سملقان

شهرستان مانه و سملقان به مرکزیت شهر آشخانه از شهرستانهای خراسان رضوی است و در منتهی الیه استان خراسان با گلستان واقع شده است
وجه تسمیه شهرستان :
مانه : مانه در زبان فارسی معنای خانه و اثاث البیت را می‌دهد که احتمالاً بعلت ماندگاری عده ای در این منطقه این کلمه بر همین منطقه اطلاق شده و اقوام ماندگار معنای خانه و محل زندگیشان را از آن استنباط می‌کرده‌اند «مان» در زبان کردی نیز همان معنای ماندن را می‌دهد و احتمال قریب به یقین کسانیکه در اینجا موطن یافته اند ، کرد بوده اند .
ظن دیگر آنست که چون این منطقه نقطه مرزی بین اکراد و تراکمه بوده و اکراد به نوعی نقش دفاع را در این منطقه داشته اند و همچنین وجود موانع و گردنه‌های صعب العبور علت اطلاق این واژه بر این منطقه بوده است زیرا «مان» در زبان کردی معنای مانع فارسی را نیز می‌دهد .

سملقان : سملقان بر گرفته شده از واژه اصیل فارسی سنگان می‌باشد . سمنگان در فارسی معنای سرزمین چمن و گل را می‌دهد . وجود شایعه ای در افواه عموم مبنی بر اینکه تهمینه مادر سهراب و همسر رستم قهرمان داستانهای ملی ایرانیان از این منطقه می‌باشند بر اهمیت موضوع می‌افزاید .
در این باب که تهمینه و سهراب از سمنگان بوده اند هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد اما باید یادآور شد که وجود شهرهای سمنگان به تعداد زیاد در خراسان قدیم این امر را برای محققان مشکل نموده است .
وجود شهرها و مناطقی با نام سمنگان در افغانستان و تاجیکستان که در قدیم جزو خراسان بزرگ بوده اند نشانگر اهمیت این شهر در نزد ایرانیان بالاخص اهل خراسان بوده است .
باید بر این نکته تأکید نمود که سمنگان مورد نظر ما خاستگاه سهراب نمی‌باشد بلکه بعلت اساطیری بودن ، این نام بر منطقه ما اطلاق شده و ساکنان اولیه از آریائیها اصیل بوده اند .
با تسخیر ایران بدست اعراب مسلمان و تأثیر آنان بر زبان فارسی سمنگان به سمنجان تغییر یافت . در قرون اولیه اسلامی سمنجان در میان مردم متداول بوده است با نفوذ و تسلط ترکان بر ایران سمنجان به سملقان تغییر یافت .
سملقان نیز در زبان فارسی معنای سرزمین چمن و گل سرخ را می‌دهد که با توجه به وجود دشتهای پوشیده از شقایق و لاله‌های وحشی که در قدیم الایام بمراتب بیشتر از امروز بوده بدرستی اطلاق این واژه بر این سرزمین می‌توان پی برد .
وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان جمعیت­های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ­های درخشان در منطقه شده است.
وجود آثار تاریخی از دوره ­های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخش­های مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی بخش­ هایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می­توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد.
این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره­های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده است. پراکندگی محوطه ­های استقراری، قلعه ­های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه­های دورۀ ساسانی در بخش­های مختلف شهرستان گواه این مدعی است.
شهرستان مانه و سملقان تاریخی به قدمت تاریخ زندگی انسانها دارد وجود آثار باستانی و تاریخی متعدد در شهرستان بخصوص کشف اشیاء باستانی نشانگر تمدن طولانی این شهرستان است .
شهرستان مانه و سملقان احتمالاً در تقسیمان جغرافیایی کتاب اوستا که ایران آن عهد را به شانزده سرزمین تقسیم می‌نماید جزو ولایت مورو یا مرو بوده است و هنگامیکه داریوش اول کشور هخامنشی را به بست «خشتره» یا شهر تقسیم نمود جزو ایالت پارت بوده در عهد اشکانیان بعلت خاستگاه این قوم بزرگ که از خراسان بودند مانه و سملقان اهمیت در خوری داشته است .
وجود ایلخی یا محل پرورش اسب در آشخانه کنونی و آثار و ابنیه فراوان تاریخی که همه را از عهد اشکانیان می‌دانند موید اهمیت این منطقه می‌باشد . در دوره حکومت ساسانیان مانه و سملقان جزو ولایت شرقی یکی از چهار ولایت بزرگ دوره ساسانیان بوده است .
کشف سکه هایی مربوط به دوره ساسانی در پیش قلعه موید آبادانی این منطقه در دوره ساسانی می‌باشد .
با فتح خراسان در سال 42 هجری قمری این منطقه نیز به تصرف مسلمانان درآمد آنچه که مسلم است مانه و سملقان در دوران تاریخ اسلامی منطقه شناخته شده ای بوده است ، بگونه ای که یاقوت حموی در ذکر شهرهای سه گانه ارغیان از سملقان یا سمنقان نام می‌برد که در خاور جاجرم قرار دارد .
در دوره غزنویان نیز این منطقه شناخته شده بوده و در منابع از آمدن سلطان مسعود غزنوی در تعقیب مخالفتشان ذکری به میان آمده است . این امر تا دوره صفوی نیز ادامه داشته ، بگونه ای که در کتاب عالم آرای عباسی از آمدن شاه عباس اول به این منطقه یاد شده است .
در عهد نادر بعلت خاستگاه او که درگز قوچان بود و همچنین لشکر کشی‌های او از مقر حکومتش یعنی کلات نادر به سمت غرب از مانه و سملقان به کرات یاد می‌شود حتی از شکست برادر او در این منطقه از کردهای ساکن در مانه و سملقان و سپس لشکر کشی شخص نادر برای جبران این شکست و عزیمت او به اینجا بطور مفصل بحث می‌شود .
در دوره قاجار نیز به وفور نام مانه و سملقان در کتب تاریخی و سفرنامه‌ها آمده و سرسبزی ، خرمی و مهمانوازی اهالی این منطقه بطور مشروح یاد شده است .
در سال 1285 هجری شمسی که ایران به چهار ایالت تقسیم شد مانه و مسلقان همچنان جزو خراسان محسوب شد و در سال 1316 هجری شمسی که ایران از حیث تقسیمات به 27 قسمت تقسیم گردید خراسان و سیستان که یکی از بخشهای بیست و هفت گانه کشور بودند ، بجنورد را نیز در خود جای دادند که مانه و سملقان یکی از مناطق ولایت بجنورد محسوب گردید .
در تقسیمات سالهای 1335 و 1339 هجری شمسی مانه و سملقان همچنان جزو بجنورد محسوب می‌شد . و در تقسیمات سال 1364 نیز بصورت یکی از چهار بخش شهرستان بجنورد باقی ماند اما در شهریور ماه 1380 به همت دولت و مسئولان وقت ، به شهرستان ارتقاء یافت .
شهرستان مانه و سملقان از نظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می­شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه­های قورخورد و حسن­بگ در این محدوده قرار می­گیرند.
در حال حاضر در شهرستان مانه و سملقان اقوام مختلفی از کرمانج ،‌کرد و ترک ،‌ترکمن ، بلوچ ، فارس ، خاوری ساکن می‌باشند که غالب بافت قومی شهرستان را کرمانجها تشکیل می‌دهند و بعد از آنها فارسها و ترکمنها دارای بیشترین جمعیت موجود هستند .
84 درصد جمعیت شهرستان را اهل تشیع و 16 درصد از اهالی شهرستان را اهل سنت هستند
بیشتر جمعیت اهل سنت شهرستان نیز از پیروان مکتب حنفی می‌باشند .
محصولات کشاورزی شهرستان پنبه مرغوب ، برنج اعلا و گندم و جو می‌باشد
منبع:
http://mr-servati.parliran.ir/index.aspx?siteid=205&pageid=2323&newsview=7436
http://nkchto.ir/?partid=2254
http://bojnourd.irib.ir/ostan/442-1390-06-31-06-59-13/8082-1390-07-03-07-18-41
http://bama.resaco.ir/bama/5/3/16.htm
http://ashkhaneh.parsiblog.com/
http://www.nkhorasan.ir/Portal/Home/Default.aspx?CategoryID=b6348d58-6013-4fde-858e-fff94afbb11b