پل قدیمی آق قلا

پل قدیمی آق قلا در شهرستان آق قلعه (پهلوی دژ) و حدود 18 کیلومتری شمال گرگان روی گرگان رود قرار دارد و تنها پل دارای «تزئینات آجرکاری برآمده» کشور است
این پل از آثار دوره صفوی است که در دوره اخیر تعمیرات و مرمت هایی در آن صورت گرفته و اکنون نیز مورد استفاده است.
در عکسی که در دوره ناصرالدین‌شاه از این پل برداشته‌اند دو مناره در کنار پل دیده می‌شود که اکنون از این مناره‌ها اثری نیست.
از مدتی پیش پل دیگری بر این رودخانه ساخته‌اند که با احداث آن، رفت و آمد از روی پل قدیمی صورت نمی‌گیرد و تنها به عنوان یکی از آثار قدیمی برای عبور و مرور عابران پیاده و گردشگران استفاده می‌شود.
سبک معماری خاص و هوشمندانه این پل تاریخی از ویژگی‌های منحصر به فرد پل تاریخی آق‌قلا است، بنای آن در دوران شکوفایی هنر آجرکاری در ایران آغاز شده است.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دوره قاجاریه نیز در ضلع جنوبی این پل، قلعه‌ای نظامی با دو مناره و برج‌های دیده‌بانی متعدد وجود داشته و در واقع از این پل به عنوان دروازه ورود به شهر ...مشاهده کامل متن آق‌قلا استفاده می‌شده است.
قدمت و اهمیت تاریخی و فرهنگی این پل باعث شده که این اثر تاریخی در ردیف یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کشور قرار گیرد.
طول پل آق قلا حدود 70 متر و عرض گذرگاه حدود 30/4 متر و حداکثر ارتفاع حدود 14 متر – از سطح آب – یکی از نمونه‌های منحصر به فرد در این منطقه است.
مصالح اصلی پل ، آجر و ملات گچ و آهک بوده و در تعمیرات دوره اخیر ، از سیمان و مصالح جدید نیز در آن استفاده شده است. این پل دارای چهار دهانه با طاق جناغی و پایه‌هایی مستحکم است.
پایه‌های پل در جهت شرقی و مخالف جریان آب برای شکستن فشار آب به صورت مثلثی (موج شکن) شکل گرفته و در جهت غربی و موافق جریان آب به صورت نیم دایره است.
موج شکن‌های پل که اندازه هر یک از اضلاع مثلثی آن به 45/3 متر می‌رسد ، در دوره اخیر با سیمان اندود شده است.
بخش نیم دایره پایه‌ها در نمای غربی ، علاوه بر اینکه به عنوان پشتیبان بدنه پل است ، با آجرکاری زیبا ، به صورت عامل تزیینی درآمده است. موج شکن‌های مثلثی و پشتیبان‌های نیم دایره پل تا نزدیک سطح پل بالا آمده است.
قاب‌های مستطیل شکلی در بالای تعدادی از پشتیبان‌های پل تعبیه شده که امروزه دو عدد از آنها باقی است. این قاب‌ها احتمالاً برای تزیین یا قرار دادن کتیبه درنظر گرفته شده است.
سطح گذرگاه پل که از طرفین با جان پناهی به ارتفاع 10/1 متر و پهنای 50 سانتی متر محدود شده است ، در گذشته سنگ فرش بوده ؛ ولی در دوره اخیر آسفالت شده است.
پهنای گذرگاه پل (فاصله بین جان پناه ها) از 20/4 تا 40/4 متر متغیر است. جان پناه‌های پل نیز در دوره اخیر با سیمان اندود شده است. این تغییرات ، به اصالت تاریخی پل لطمه وارد ساخته است.
عرض دهانه‌های پل ، از شمال به جنوب به ترتیب : 5/7 ، 6 ، 7 و 40/6 متر است. ارتفاع دهانه‌ها نیز از تیزه قوس تا سطح آب ، به ترتیب : 75/9 ، 40/11 ، 12 ، 70/10 متر و ضخامت بخش فوقانی پل ، از تیزه طاق‌ها تا لبه پل ، به ترتیب : 10/2 ، 80/2 ، 40/2 و 2 متر است.
سکوی مستطیل شکل و بلندی به عرض 10/2 متر درون اولین چشمه از جهت شمال غربی با آجر ساخته اند که ظاهراً همزمان با احداث پل بوده و به عنوان صفه ای جهت استراحت و نشیمن به کار می‌رفته است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی گلستان پل آق قلا از پل‌های شاخص گلستان و کشور است و یکی از افتخارات استان با قدمتی حدود 800 ساله است که پایه‌های پل در دوره سلجوقی و ساخت آن در دوره صفوی صورت گرفته است
به گفته وی : در زمان ساخت پل به این نتیجه رسیدند که اگر گرگانرود طغیان کند، روان آبها از پنج دهنه عبور کند تا به شهر آسیب وارد نشود و در اثر کاووش‌ها متوجه شدیم که این پل دهنه پنجمی نیز دارد که تاکنون مدفون بوده است.
به گفته سدالله معطوفی محقق و مدرس دانشگاه چینش آجری پل آق‎قلا در ایران بی‎نظیر و نمونه بوده و و به عنوان تنها پل تاریخی است که از تزئینات آجری و نمای بیرونی برخوردار است.
وی با بیان اینکه پل‎آق‎قلا در دوره صفویان ساخته شد، تصریح کرد: فونداسیون و پایه این پل به دوره سلجوقی برمی‎گردد، آجرچینی نمای غربی پل سنخیت زیادی با مناره مسجد جامع و امامزاده نور (ع) گرگان دارد.
این محقق از وجود مستنداتی خبر داد که پل "آق‎قلا را به دوره شاه طهماسب مرتبط می‎سازد و افزود: قبل از آنکه 500 سال پیش شاه دستور ساخت پل در این منطقه را بدهد یک پل چوبی وجود داشت و در متون موثق تاریخی دوره صفوی تاکید شده که تراکمه و استرآبادی‎ها از روی پل چوبی رفت و آمد می‎کردند.
معطوفی با بیان اینکه فلسفه پل به وجود آب وابسته است، یادآور شد: آب ارتباط مستقیمی با حیات و کشاورزی دارد، رود گرگان از سرچشمه تا ورود به دریاچه خزر، آب بیش از حدود 62 روستا را تامین می‎کرده است.
وی بیان داشت: پل آق‎قلا به منظور قشون‎کشی از منطقه استرآباد به دشت گرگان ضرورت بسیار زیادی داشته است دیگر آنکه مسیر راه تجاری استرآباد از دوره اشکانیان باید از دشت گرگان عبور می‎کرد و پس از آن به آسیای میانه، خوارزم و بخارا می‎شد.
کشف شش دهنه در پل آق‎قلعه به عنوان یک اتفاق مهم باستان;شناسی در کلکسیون تاریخی گلستان ثبت شده است.
پل آق قلا به شماره 919 به ثبت تاریخی رسیده است.
منبع:
- See more at: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930513001644#sthash.fWzXZFjR.dpuf
منبع:
http://www.mehrnews.com/news/2000202
http://www.golestanema.com/
http://www7.gorgan.irna.i/
http://www.3nasl.com/contents/view/two-eight-four-four-zero.aspx
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930513001644
http://www.golestancr.ir/aghghala/city/city.htm
http://aghghalaysy.blogfa.com/category/3
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930513001644
http://www.shomalnews.com/