راز و جرگلان

شهرستان راز و جرگلان به مرکزیت شهر راز،از شهرستانهای خراسان شمالی است
و بخش­های شمال و شمال غربی استان خراسان شمالی را به خود اختصاص داده و از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق به شهرستان شیروان، از غرب به شهرستان مانه و سملقان و استان گلستان و از جنوب به شهرستان­های بجنورد و مانه و سملقان محدود می­ شود.
بخش وسیعی از شهرستان راز و جرگلان مناطق کوهستانی و دره‌های نه چندان عمیق است.
این منطقه زمستان­های سرد و مرطوب و تابستان­های گرم و خشک دارد. حوضه‌های آبریز منطقه شامل رود سومبار، رود جرگلان و رود غلامان در شمال منطقه و حوضه آبریز رود تنگه ترکمن در جنوب محدوده شهرستان است که از نظر اقلیمی تحت تأثیر تودۀ هوایی دریای مازندران قرار دارد.
رشته کوه کپه ­داغ و دره سومبار در شمال به عنوان مرزی طبیعی بین ترکمنستان و شهرستان قرار گرفته و از جنوب به ارتفاعات شهرستان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان محدود می‌شود.
انگور در فارسی قدیم «رز» نامیده میشد و از آن جا که شهر راز از گذشته‌های دور، یکی از بهترین انواع انگور کشور را پرورش میداده است و مهمترین محصول باغی منطقه نیز به شمار میرود، این شهر را رز نامیدند و به مرور زمان به راز تغییر یافت.
از منظر دیگر این شهر در گذشته زیر مجموعه شهر «نا» بوده است و حاکم شهر «نا» هم فردی بوده به نام «راز» به معنی مظهر نیرو و قدرت،بنابراین کاتب تاریخ ساسانیان عنوان کرده است که این شهر را به این دلیل «راز» نامیدهاند.
طبق پژوهشهای مقدماتی باستان­شناسی، شهرستان رازو جرگلان از دورۀ پیش از تاریخ(هزاره سوم پیش از میلاد) مسکونی بوده و به دلیل موقعیت راهبردی و منابع سرشار طبیعی اهمیت ویژه­ای داشته است.
وجود محوطه ­های استقراری پیش از تاریخ در حوضه رود غلامان و تپه­‌های مربوط به دوره تاریخی در دره راز و دره جرگلان گواه سکونت مداوم بشر در پهنۀ این شهرستان در دوران مختلف تاریخ بشری است.

به دلیل شرایط مساعد جوی و خاک حاصل خیز منطقه کیفیت انگور کشت شده در باغ‌های راز بسیار بالا است. در حال حاضر بیش از 11 نوع انگور به نام‌های «رازقی»، «پنیری»، «کلاهداری»، «خلیلی»، «سرخ»، «کشمشی»، «مسکه»، «دیوانه»، «لعل»، «صابونی»، «سیاه» و ... در راز پرورش می‌یابد که در نوع خود بی نظیر است.
رازی‌ها همان قوم پارت هستند که تاریخ حضورشان در راز هم به زمان همان کوچ تاریخی پارت ها، پارس‌ها و مادها به اقصی نقاط ایران مربوط می‌شود. به همین دلیل گذشته طولانی برای این شهر و مردمان آن وجود دارد.
مردمان راز به زبان تات که زبانی رسمی و ترکیبی از فارسی و عربی است سخن می‌گویند اما در جرگلان تیره‌های مختلف ترکمن زندگی می‌کنند که تقریباً زبان مشترکی دارند.
غلامانی‌ها هم ترکی و کرمانجی سخن می‌گویند به عبارت بهتر در راز و جرگلان به همه نوع زبانی سخن می‌گویند
با توجه به مرزی بودن راز و جرگلان، در طول 2 هزار سال تاریخ این منطقه، جنگ‌های فراوانی رخ داده است و به همین دلیل این ناحیه همیشه حالت نظامی داشته و برج‌های استوانه ای اطراف شهر به صورت مدور و به شعاع 100 کیلومتر نصب شده بود که حالت تدافعی و اطلاع رسانی خوبی داشته باشد.
اکنون نیز تعداد اندکی از این برج‌ها هنوز باقی مانده است.
در این ناحیه گیاهان دارویی زیادی رشد می‌کند که با توجه به اقلیم‌های متفاوت تجمع یافته در راز و جرگلان چنین امری بدیهی است. به عنوان مثال بابونه کویر و شقایق پاپاور که کاربرد دارویی آن برای خنثی کردن اسیدهای معده و عفونت‌های کلیوی ذکر شده است، بومی منطقه راز و جرگلان است
منطقه راز و جرگلان خاک مخصوصی دارد که در گذشته برای تولید باروت از این خاک استفاده می‌کردند و از این لحاظ حرف اول را بیان می‌کرده است.
آداب و رسوم مردم راز و جرگلان به خصوص در مراسم مختلف از جمله مراسم ازدواج بسیار غنی و پر بار بوده است. مردم برای مراسم خود از خوراکی‌های بومی استفاده می‌کردند.
به عنوان مثال حلوای انگور و انواع شیرینی هایی که با محصولات خشکبار راز و جرگلان تهیه می‌شد، مرسوم بوده است.
منبع:
http://farhang-abeshghe.persianblog.ir/post/3/
http://nkchto.ir/?partid=2303