آتشکده آذرگشنسب ( تخت سلیمان )

آتشکده آذرگشسب یکی از معروفترین و بزرگ‌ترین آتشکده‌های فلات ایران است که در آذربایجان غربی در 49 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب قرار دارد.
آذرگشسب در نزدیکی دریاچه ارومیه قرار دارد و در گذشته کاخ‌‌های بسیار باشکوهی اطراف آن بوده است.
این آتشکده در قرن‌های قبل از فتح اعراب مهمترین مرکز مذهبی شاهنشاهی بود و به طبقهٔ جنگیان و سپاهیان اختصاص داشته است.
منابع تاریخی قدیمی در مورد محل آتشکده با همدیگر تطابق ندارند، بعضی کتب محل آن را در کنار دریاچهٔ چی‌چست میدانند.
تاریخ شناسان و جغرافی‌دانان دوران اسلامی، مکان این بنا را در شیز واقع در تخت سلیمان کنونی می‌دانند که کنار دریاچهٔ کوچکی واقع شده و ۱۵۰ کیلومتر از دریاچهٔ چی‌چست فاصله دارد.
از نویسندگان دوران اسلامی، ابودلف در سفرنامهٔ خود، از شیز و آتشکدهٔ آذرگشسب توضیحاتی داده و دیگر تاریخ شناسان و جغرافی‌دانان از وی پیروی کرده‌اند.
ابودلف در سال ۳۴۱ هجری آورده‌است:
"در شیز آتشکدهٔ مهمی وجود دارد که آتش زرتشتیان از آن بسوی شرق و غرب فروزان است. بر بالای گنبد این آتشکده هلالی نصب شده که طلسم آن بشمار می‌رود و جمعی از امرا و فاتحین خواستند، آنرا برچینند ...مشاهده کامل متن اما کوشش آنها بجایی نرسید.
از شگفتی‌های این خانه آنکه کانون آن از هفتصد سال پیش فروزان است و خاکستر در آن وجود ندارد و شعلهٔ آن هیچگاه خاموش نمی‌گردد."
با توجه به گفته وی مشخص است این آتشکده،یک آتشکدهٔ همیشه سوز یا خودسوز بوده‌است و ظاهراً از گاز و نفت، مایه می‌گرفته‌است و خاکستری نداشته‌است.
روایت‌های هرمزدیار هم خود سوز بودن این آتشکده را آشکار می‌کند.
نقل بودلف با محل تخت سلیمان کنونی تطبیق می‌کند اما مسئله این است که تخت سلیمان از دریاچهٔ ارومیه بسیار دور است و کتاب‌های پهلوی و برخی کتاب‌های فارسی محل آن را نزدیک دریاچه ذکر می‌کنند.
با توجه به منابع در زمان پادشاهی قباد پدر انوشیروان، به دستور مزدک که در پی یک رفورم مذهبی بود، از تعداد آتشکده‌ها کم شده و بعضی آتشکده‌ها را در بعضی دیگر ادغام کردند.
به همین دلیل حدس زده می‌شود که دو آتشکدهٔ آذرگشسپ وجود داشته, آتشکدهٔ قدیم که در ناحیهٔ شیز بوده، آتش کیخسرو نیز نامیده می‌شده‌است و در شاهنامه بارها از آن یاد شده‌است.
حدس زده می‌شود که این آتشکدهٔ قدیم به تخت سلیمان کنونی منتقل شده‌باشد و با آتشکدهٔ کهن‌سال آبان گشسپ یا آتشکده برکه ادغام شده‌باشد.
آتشکده آذرگشسب یا (آتورگشسب ) معنی آن را آتش جهنده گفته‌اند.
آذرگشسب مخفف آذرگشنسب است , یکی از سه آتشکده مقدس حافظ جهان است.
در زمان پادشاهی اشکانیان مهم‌ترین پادشاه آذربایجان آریوبرزن و پسرش ارت وزد بوده ,بیشتر پادشاهان ایران بعد از به پادشاهی رسیدن به نیاشگاه آذرگسشب آذربایجان می‌رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می‌فرستاده اند و بعد هدایایی اهدا می‌کردند.
در ایران باستان سه آتشکده اصلی و بزرگ وجود داشته‌است که با سه طبقه جامعه اجتماعی ایران مطابقت داشته‌است.
۱. آتش موبدان، آتورفرنبع
۲. آتش ارتشیان، آذرگشسب
۳. آتش کشاورزان، آتوربرزین مهر
معنای آذرگشنسب آتش اسب نر است ,بر اساس افسانه‌های ایرانی علت نام گذاری این است که کیخسرو زمان گشودن بهمن دژ در نیم روز با تیرگی شبانه که دیو‌ها با جادوی خود پدید آورده بودند، روبرو شد,بعد آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دوباره روشن کرد و کیخسرو بعد از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا نشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نام گذاری شد.
این آتشکده در ضلع شمالی دریاچه قرار دارد و نمایی چهارطاقی دارد که درون آن جایگاه آتش دیه می‌شود و راهروهای ویژه‌ای در اطراف آن است.
در سمت راست چهارطاقی، دومین اتاق مهم این آتشکده قرار گرفته که در آن، آتش را، شعله‌ور نگاه می‌داشتند.
در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شکوهمند ساسانی که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده،که به «ایوان خسرو » مشهور است که تنها بخشی از دیوارهای آن برجای مانده است.
این ایوان بلند برای پادشاهان ساسانی در هنگام آیین‌های دینی و زیارت در آتشکده آذرگشسب و برای بار عام ساخته شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن به خسرو یکم نامور به انوشیروان می‌رسد.
ساخت این بنا به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد.
بالای این تپه دریاچه‌ای با عمق بیش از ۶۰ متر و قطر نزدیک به ۱۰۰ متر قرار دارد؛ آب دریاچه توسط چشمه‌ای جوشان در کف آن تامین می‌شود و سرشار از آهک و بدون جاندار است.
دمای دریاچه در فصل زمستان و تابستان ثابت است وحدود 21 درجه است و این امر ثابت می‌کند که آب آن از سفره‌ای زیر زمینی در عمق بسیار زیاد تامین می‌شود.
سطح آب این دریاچه به وسیله دو جوی آب ثابت مانده است که یکی به سوی شمال و دیگری به سوی جنوب دریاچه جاری هستند .
مردم بومی به کانال جریان آب جنوبی که در روزگار ساسانیان ایجاد شده «اژدها» می‌گویند؛
از دریاچه آذرگشسب در نوشته‌های بسیاری نام برده شده است.
آتشکده آذرگشسب به زبان پهلوی گنزک یا گنجه، به زبان رومیان گزکا، به زبان اعراب شیز و در زمان ایلخانیان به صورت ستوریق تلفظ می‌شده است.
در زمان انوشیروان و خسرو پرویز توجه خاصی به این مکان می‌شده و عمران و آبادانی این محوطه از اهمیت ویژه‌ای برخودار بوده است. پس از زوال حکومت ساسانی و اشاعه دین اسلام، این محل به شدت آسیب دید.
در زمان حکومت آباقاخان مغول با انجام تعمیرات وسیع و چشمگیر و احداث بناهای جدید این مکان به عنوان پایتخت تابستانی و تفرجگاه مورد استفاده قرار گرفت. در دوران خلفای عباسی نیز گزارش‌هایی دال بر استفاده از این محل در دست است.
آتشکده ایرانی آذرگشنسب که از زمان حکومت ایلخانان به بعد تخت سلیمان نام گرفت وسیع‌ترین تاسیسات مذهبی و اجتماعی مربوط به دوره ایران پیش از اسلام است که تاکنون شناسایی و از زیرخاک بیرون آورده شده است.
در سال ۶۲۴ میلادی این آتشکده توسط هراکلیوس به آتش کشیده و ویران شد، اما بعدها تعمیر و نوسازی شد. آتشکده آذرگشسپ در زمان ابودلف، ۹۲۵ میلادی هنوز بر پا بوده است
آتشکده آذرگشسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://voiceofpersianboy.blogfa.com
http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/tourism/travel_turism_in_iran/2013/4/10/100471.html
http://www.hamshahrionline.ir/details/78599