مقبره‌ی باستانی بداق سلطان

مقبره باستانی بداغ سلطان در جنوب شهر مهاباد در آذربایجان غربی بر روی تپه‌ای واقع شده است.
قبرستانی کهنه در این منطقه قرار گرفته که به واسطه قرار گرفتن آرامگاه بداغ سلطان در آن، قبرستان (بداغ سلطان) نامیده می‌شود و همچنین به گومبه زان (گنبدان) نیز مشهور است.
آرامگاه بداق سلطان مکری یکی از سرداران شاه عباس صفوی است .
بداق سلطان یابداغ سلطان فرزند شیرخان و از نوادگان صارم بیگ مکری است که نام وی در تاریخ اجتماعی منطقه همیشه به نیکی برده شده که به واسطه آثار ارزشمند تاریخی که از خود به جای گذاشته نام وی درخشندگی خاصی نسبت به اخلا ف خویش دارد.
بداغ سلطان در زمان شاه سلیمان صفوی زندگی می‌کرده و بسیار مورد توجه و احترام او بوده و نزد مردم به علت خدماتی که به آنها و خاک مکری انجام داده محبوبیت زیادی داشته است.
از سال 1063 تا 1111 هجری قمری بداغ سلطان حکمران منطقه‌ی عمومی مهاباد با وسعت زیادی بوده و مسجد جامع (مسجد سرخ) یا مدرسه شاه سلیمان صفوی که شاهکار معماری منطقه است ازجمله آثار باقیمانده او است.
محدوده حکمرانی وی از دامنه کوه (قندیل) مرز ایران و عراق تا مراغه در آذربایجان ...مشاهده کامل متن شرقی و از آنجا تا ارومیه گسترش یافته بود و در دامنه‌ی کوه ییلاقی قندیل مرتع و چراگاه و اغنام و احشام ایلات و چادرنشینان به نام (یورت بداق) هنوز به زبان ترکی بر سر زبانها باقی است.
کوخی کورته ک در سردشت نیز از آثار متعلق به او می‌باشد
احداث کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند ی که وی در سال 1730 میلادی آن را تأسیس نموده از دیگر اقدامات ارزشمند وی می‌باشد ,وی کتابخانه را وقف دوستداران و شیفتگان علم و دانش کرد.
پل سرخ و پل بداغ سلطان و بندهای لج و داره لکاز دیگر آثار منسوب به دوره وی میباشد
آرامگاه بداغ سلطان از دو قسمت، یکی فضای ورودی و دیگری اتاق اصلی تشکیل شده، که قبر بداق سلطان در قسمت اصلی آن قرار دارد.
بر روی هر کدام از دو قسمت مقبره، گنبدی ساده قرار دارد.
آرامگاه بداق سلطان یکی از بناهای زیبا و ارزشمند تاریخی و معماری دوره صــفویه‌اسـت.
در نزدیکی این بنا، ویرانه‌ی بناهایی به چشم میخورد که از نظر معماری بسیار به آرامگاه بداغ سلطان شبیه می‌باشد و چنین به نظر میرسد که این بناها با آرامگاه بداغ سلطان در ارتباط بوده باشند.
شاید این بناها را برای خدمت به شیفتگان و دوستداران و زوار بداغ سلطان وحفاظت از آرامگاه و ساخته باشند.
مردم از نواحی دور و نزدیک در روزهای تعطیل و مخصوصاً چهار شنبه‌ها به زیارت این مکان می‌شتابند و او را صاحب کرامت می‌دانند.
بنای آرامگاه کنونی قبل از تصدی حکومت نامبرده و احتمالاً در دوره شیرخان بنا شده اما بافت کنونی در زمان حکومت وی تمام شده است و هم اکنون گورزیر گنبد و در حقیقت مقبره میانی متعلق به وی می‌باشد.
زیر بنای این بنا ۱۳۵/۴۸۵ متر در ابعاد ۷/۹ * ۱۷/۱۵ است که با پی سنگی و گنبد آجری ساخته شده است
اصل بنا به صورت شمالی ـ جنوبی احداث شده که طی مرور زمان و عدم مراقبت بر اثر جنگهای مکرر و ناامنیهای منطقه ای بخش اعظم آن فرو ریخته بود بعد از گذشت سیصدوپنجاه سال از عمر آن در اواخر فروردین 1380 شمسی برای اولین بار بازسازی شد.
گنبد بداغ سلطان حدود شش متر ارتفاع دارد و با آجر قرمز ساخته شده است و به وسیله دری ابتدا به دهانه یا دهلیز گنبد و سپس به خود گنبد می‌توان وارد شد.
مصالح به کار رفته در این بنا ترکیبی از سنگ، آجر قرمز چهار گوش ملات ـ ماسه و آهک و بر اساس فرم معماری مقابر دوره صفوی است و از سه قسمت شمالی جنوبی و گنبد دوار مرکزی تشکیل شده است.
جهت آن شمال ـ جنوب است که ورودی شمالی در سالهای بعد از احداث تخریب شده بود که با حفاری اولیه نمایان گشته است.
این بنا مجموعا هفت جرز یا پایه‌ی تزئینی در قسمت شرق و غرب با طاقنماهای تزئینی ورودی ایوان شمالی و جنوبی دارد.
گنبد اصلی به فاصله ۱/۲۰ متر از ورودی اصلی در قسمت شمالی و تقریبا در مرکز بنا قرار گرفته است.
قبر‌های پیدا شده در کنار و اطراف بنا نشان دهنده یک دوره‌ی مشابه می‌باشد.
بداق سلطان در این مکان به خاک سپرده شده و احتمال می‌رود یکی از قبر‌ها متعلق به شخص نیکوکار و خیّری باشد که مورد تقدیس اهالی بوده و شاید به همین مناسبت اکنون به صورت زیارتگاهی در آمده است.
در نزدیکی این بنا قبر قدیمی دیگری وجود دارد که مردم به زیارت آن می‌آیند و مشخص نیست که این قبر کهنه آرامگاه چه کسی است.
تکه سنگهای اصلی گور بداق سلطان که در مرکز گنبد قرار داشت و از سنگ مرمر مشابه با گرانیت بود پیدا شد و در گوشه ضلع جنوبی مقبره سنگ گور دیگری با این نوشته نمودار دیده شده است : (( هذا مرقد المرحوم المغفور عبدالله خان ابن المرحوم بوداق خان المکری سنه ۱۲۶۲))
نوشته این گور نشان می‌دهد که بقیه قبرهای خارج از گنبد نیزبه بستگان بداق سلطان تعلق دارد که این موضوع با نظام‌های فئودالی دوره صفوی سازگار بوده است
آقای پدرام ضمن خاکبرداری و نظارت بر بازسازی بنا تکه ای از لوح شکسته‌ی بداغ سلطان را با ذکر تاریخ سال 1111 هجری قمری کشف کرده است.
با توجه بـــه این سند می‌توان گفت که بداغ سلطان در سال 1111 هجری قمری فوت کرده است.
اکنون گنبد بداغ سلطان مکری مشتاقان و توریستان و جهانگردان زیادی را به خود جذب کرده است همچنین سازمان میراث فرهنگی اقداماتی مثل دیوارکشی محدوده‌ی گورستان بداغ سلطان و نصب تابلوی راهنما به دو زبان فارسی و انگلیسی و نیز کفپوشی محدوده بنا را انجام داده است.
این بنا در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و یکی از چند آثار ارزشمند تاریخی شهر مهاباد میباشد.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://www.mahabadit.com/index.php/mahabad/97-bodaqsoltan
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=84016