تپه علی‌کش

تپه علی کش در شهرستان دهلران، در ۷ کیلومتری غرب شهرک موسیان، در منطقه بیات واقع شده است.
وسعت تپه باستانی علی کش حدود 135 متر است و ضخامت لایه‌های باستانی آن به حدود هفت می‌رسد.
تپه علی کش در نیمه جنوب غربی دشت دهلران در مجاورت مردابهای فصلی قرار دارد
تپه تاریخی "علی کش" یکی از قدیمی‌ترین تپه‌های تاریخی کشور با قدمت هشت هزار ساله است و در آن می‌توان تاریخ اولیه انسانها را مشاهده کرد.
بین سالهای 1961 تا 1963 تپه علی کش توسط فرانک هول و هیئت همراه کاوش گردید. و نتیجه کاوش در کتابها و مقالات گوناگون ارائه گردیده است.
پس از این سالها به مدت نزدیک به 50 سال هیچگونه کار پژوهشی بر روی این اثر پیش از تاریخ به انجام نرسید
از دستاوردهای این ناحیه باستانی می‌توان به کوچ‌نشینی و کشاورزی، خانه‌های گلی تک اتاقه، اشیایی که نشانگر روابط اقتصادی با دور دست است، استفاده از ظروف سفالی، دفن مردگان همراه با وسایل شخصی اشاره کرد
محققان و دانشمندان تاکنون هشت تپه را در اطراف رود "مهمه" و پنج تپه را در اطراف رود "دویرج" شناسایی کرده اند و منطقه دهلران نیز از قدیم مورد پژوهش‌های مختلفی قرار گرفته که قدیمی‌ترین آنها به سال 1903 میلادی بر می‌گردد .
تپه علی کش که به ‏دوران (آغاز تولید غذا و استقرار ...مشاهده کامل متن در روستاها) متعلق است که بنا به کاوش فرنک هول ساکنان ‏علی کش اقدام به کشت دو نوع غله، یکی گندم درشت و دیگری جو کرده اند.‏
آزمایش‌های فراوان هول و کنت دی فلانری در سال 1961 و تحقیقات دیگر باستان شناسان بر روی تپه‌های علی کش و چغا سفید و دیگر مناطق باستانی این منطقه نشان گر این حقیقت است که انسان در فاصله میان5500 تا 7500 قبل از میلاد در این منطقه به اهلی کردن گاو و کشت دانه‌های گیاهی مانند عدس و ماش وکتان توفیق یافته است.
بر اساس آثار و مدارک به دست آمده از تپه‌های علی کش و سبز و دیگر تپه‌های حفاری شده هفت دوره را شناسائی کرده اند و تاریخی میان 7500 تا 3700 پیش از میلاد را برای آنها تخمین زده اند.
کاوش‌های باستان شناسی در سال 1961 و 1963 توسط فرانک هول و کنت Flannery، استقرارهای نوع موقت و استقرارهای اولیه در روستاهای دوران نوسنگی و همچنین حاوی اطلاعات با ارزشی در مورد مراحل اولیه کشاورزی و دامداری است.
هانس هلباک Helbaek، گیاه شناس دانمارکی، دانه‌های گیاهی این منطقه را مورد بررسی قرار داده است. در ادامه مطالعات و حفاریهای انجام شده شواهد مربوط به آغاز کشاورزی با استفاده از آبیاری در پیش از تاریخ در تپه سبز،به دست آمد.
دانه‌های گیاهی به خصوص گندم و جو و ردیفه و حبوبات در این منطقه در دوران پیش از تاریخ وهزاره هشتم پیش از میلاد کشت می‌شده است.
برخی حیوانات از جمله بز در حال اهلی شدن بوده است
پرفسور هول برای دشت دهلران و آثار پیـش از تاریخ آنکه مربوط به دوران استقرار است پنج دوره مشخص کرده است .
این دوره‌ها به ترتیب قدمت عبارتند از دوره اول بزمرده و دوره دوم علی کش مربوط به دور قبل از سفال و دوره سوم محمد جعفر، دوره چهارم سفید و دوره پنجم سرخ .
در دوره سوم تا پنجم سفال اولیه نرم و خمیر آن مخلوط با کاه وخاشاک و یا کمی حرارت، آتشکار شده است که همگی به دوران آغاز استقرار در دهکده‌ها مربوط هستند.
پرفسور هول با تحقیقات بیشتر و آزمایش‌های دقیق کربن 14، تاریخ تقریــبی هر یک از این دوره‌ها را به ترتیب زیر بیان کرده است:
قبل از سفال - سفال اولیه - دوران آغاز و استقرار - دوره بزمرده 6700-7500 سال پیش از میلاد - دوره علی کش 6400-6700 سال قبل از میلاد مسیح - دوره محمد جعفر 5700-6400 سال پیش از میلاد
دوره بزمرده : این دوره که احتمالاً ابتدای استقرار در این محل بوده است قدمتش به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.
در این دوره نباتات و حیوانات وحشی در دره دهلران فراوان بوده است . چون هنور سفال وجود نداشته مردم مایعات را در محفظه هایی که احتمالاً از پوست حیوانات وحشی ساخته بودند ، استفاده می‌کردند و قسمتی از مایحتاج غذایی خود را از این راه تهیه می‌کرده اند.
در آن زمان مردم خانه‌های گودالی و گلی بسیار کوچکی می‌ساختند ,گندم وحشی و جو دوشیاره کشت می‌کردند.
بقایای استخوانهای بز، گورخر، گراز، ماهی، لاک پشت و پرندگان آبی را شکار می‌کردند در بقایای باستانی بدست آمده ادوات سنگی را از ابسیدیان یا شیشه معدنی و سنگ چخماق می‌ساخته اند و کف اتاقها با حصیر مفروش می‌شده است .
دوره بز مرده متعلق به 6750----7500 قبل از میلاد میباشد معماری این دوره شامل اتاقهای کوچک راستگوشه به ابعاد 2*2 و با خشت ساخته شده اند این خانه‌ها پی نداشتند و دیوارها بدون قفل و بست به هم چفت شده اند قسمتهایی از این خانه‌ها به عنوان انبار و اتاق ذخیره کاربرد داشته است.
دوره بز مرده یکی از قدیمترین محلهایی است که گوسفند اهلی از آن به دست آمده است.
بافت معیشتی ساکنان بز مرده نشان از عدم وابستگی به کوهای زاگرس است در حقیقت الگوی معیشتی مبتنی بر کشت گیاه و داشتن گله حیوانات بوده است.
نوع صنعت سنگ در بزمرده شبیه به کریم شهیر است و از لحاظ فعالیتهای فرهنگی دوره بزمرده شبیه به جارمو در کردستان عراق است .
در دوره بزمرده علاوه بر جمع آوری و دروی غلات، اهالی بزمرده به عنوان ‏یک دهکده کوچک ابتدایی گله دار بوده اند و رمه‌های بز نگهداری می‌کردند و بر اساس ‏کاوش "هول" بز در اصل بومی منطقه جبل حرمین و سیاه کوه بوده است.‏
اشیای سنگی دوره بزمرده میکرولیت، مته، رنده‌های ‏مختلف، اسکنه و درفشهای فراوان برای دروی کشاورزی از داسهای ترکیبی استفاده کرده اند.‏
بنا به کاوشهای باستان شناسان فرهنگ بزمرده از نظر نقطه نظر به طور کلی در همان ‏افق زاوی شیمی و کریم شهیر در کردستان عراق و تپه آسیاب و گنج دره در غرب ایران قرار ‏می گیرند.‏
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته درباره وطن اصلی مردم بزمرده این اعتقاد وجود ‏دارد که آنها شبانان منطقه لرستان بوده اند که برای چرای حیوانات خود در فصول مناسب سال ‏به طرف خوزستان می‌آمدند و در دهلران اقامت می‌کردند و بعدها در همین محل به طور دائم ‏مستقر شدند.‏
دهکده بز مرده با دهکده‌های زاوی شمی و کریمشهیر در کردستان عراق و دهکده‌های اسیاب و گنج دره در کرمانشاه هم دوره است.
دوره علی کش دو : در خصوص قدمت این دوره هرچند تاکنون بیش از 11 نمونه تاریخی از طریق آزمایشات کربن در دست است، که تاریخی میان 6750 تا 6000 قبل از میلاد را نشان می‌دهد ولی بر اساس دو تاریخ یکی 6900 و دیگری 8000 سال قبل از میلاد می‌توان نتیجه گرفت که علی کش دارای قدمتی حدود 8 هزار سال پیش از میلاد است .
دوره علی کش که بعد از بزمرده قرار گرفته دارای معماری قابل ملاحظه ای است.
ابزارهای سنگی تپه علی کش متعلق به دوره بزمرده و علی کش میباشد که از سنگ چخماق و ابسدین ساخته شده اند
خانه‌های مسکونی این دوره بیشتر از یک اطاق داشت و مصـالح ساختمانی آن مانند دوره قبل ( بزمرده) از قطعات گل رسوبی منطقه به ابعاد حدود 40*52*10 سانتی متر بود و به وسیله یک لایه ملاط گل را بهم متصل وپس ازساختن دیوار دوسطح آنرا با یک لایه گل اندود می‌کردند .
کف اتاقها از گل و یا خاک نرم کوبیده می‌شد.
روی این کف را اغلب با حصیر فرش می‌کردند، احتمالاً منازل مسکونی این دوره دارای حیاطی بود که در گوشه ای از آن اجاقی ساده برای پخت وپز ساخته می‌شد در حفاری‌های این دوره یک دانه عدسی پیدا شده که نشان می‌دهد ساکنان علی کش با بومیان منطقه کوهستانی مانند جارمو که کشت این نوع گیاه در آنجا تجربه شده بود .
خوراک مردم را معمولاً گوشت بز تشکیل می‌داد علاوه بر آن قسمت اعظم نیازهای گوشتی از طریق شکار و صید تأمین می‌شد شکار غزال ، گورخر ، گاو وحشی و صید ماهی ، لاک پشت آبی ، صدف,بخشی دیگر از مواد غذایی آنان بود .
در این دوره علاوه بر حصیر از نی و جگن سبد هایی بافته می‌شد . ساخت و استفاده از ظروف سنگی بیش از پیش متداول بود , ساخت پیکرک گل بز همچنان ادامه داشت .
در میان پیکرک‌های گل چند نمونه پیکرک انسان نیز دیده می‌شود .
دندان گراز وحشی و صدف و سنگ و استخوان و‌اسفالت طبیعی مهره‌های تزئینی ساخته می‌شد .
از فیروزه فلات ایران نیز برای ساختن مهره استفاده می‌شد ساکنان علی کش اموات را پس از اینکه با یک قشر نازک محلول گل آجری می‌پوشانیدند ، به صورت جمع شده در حصیر می‌پیچیدند و همراه با تزئینات شخصی در داخل منازل و در زیر کف اتاقها در چاله دفن می‌نمودند.
ساکنان علی کش در دوره بزمرده از گندم دانه درشت ((emer )) استفاده میکردند و 67درصد مواد حیوانی متعلق به بز و گوسفند بوده است .
در دوره محمدجعفر که به عنوان جدیدترین دوره علی کش مطرح است ‏فرهنگ پیشرفته‌تری به چشم می‌خورد تا جایی که هول معتقد است دامنه گسترش با خارج از ‏منطقه را هم می‌توان مشاهده کرد چرا که با شباهت موجود میان آثار به دست آمده اهالی ‏محمدجعفر همانند خلیج فارس، کردستان عراق، حاجی فیروز در دوره سلدوز آذربایجان، ‏جنوب دریاچه ارومیه و... ارتباط فرهنگی داشته است.‏
علی کش تپه ای محکم و استوار است که همه تاریخ را در دل خود جای داده است و همچون ‏نگینی درخشان در گرمای موسیان حرفهای زیادی برای گفتن دارد چرا که شروع کشاورزی در ‏خاورمیانه از تپه علی کش موسیان بوده و این تپه یکی از قدیمی‌ترین مکانهایی است که در آن ‏به کشت و اهلی کردن دانه‌های گیاهی اشاره شده است.‏
تپه علی کش در دوره علی کش همزمان با دوره نوسنگی بدون ‏سفال جارمو در کردستان عراق و تپه گوران در غرب ایران بوده که با داد و ستد با سایر نقاط در ‏این دوره توسعه پیدا کرده و علاوه بر "ابسیدین" اطراف دریاچه وان در ترکیه، فیروزه و مس ‏فلات ایران به علی کش وارد شدند.‏
این اثر در تاریخ ۳ آبان ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://khanehzareidi.blogfa.com
http://a-l-i-k-o-s-h.blogsky.com
http://www.ilam-98.blogfa.com/post-44.aspx
http://arshamman.blogfa.com/post-10.aspx
http://www.yjc.ir
http://www.zarab.blogfa.com/post/97
http://newarchaeology.blogfa.com/post/40/www.unesco.org
http://ilam.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=5529