جاده پلکانی دزپارت ( دژپات )

دزپارت یا دژپارت جاده ای پلکانی است که گذشتگان با دستیابی به کوه و سنگ، آن را ساختند و معماری جاده سازی را اولین بار در سخت گذرترین تنگه‌ها و دره‌های فلات مرکزی ایران را به جهانیان نشان دادند.
دزپارت (دژپارت) جاده ای است با نام جاده ابریشم کوچک که در عصر باستان،دوران مختلف تاریخی و حتی از دوران معاصر فلات مرکزی ایران و زاگرس کاربردهای مختلف مثل کاربرداقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،سیاسی و نظامی داشته است.
در یک دوره از تاریخ این جاده به عنوان جاده بازرگانی یا جاده ابریشم کوچک ایران شناخته می‌شد , شرکت لینچ انگلستان در دوره قارجار از آن برای عبور و مرور و انتقال کالا از جنوب به مرکز ایران استفاده می‌کرد و در بسیاری از دوران تاریخی از دزپارت به عنوان ایل راه و برای کوچ ایل و قبایل مختلف ایران زمین از جمله قوم بختیاری و لر استفاده شده است.
جاده دزپارت را می‌توان از انشعابات مهم جا ده‌ی ابریشم دانست که هند را به مکران "سیستان"وکارمانیا"کرمان" ...مشاهده کامل متن وایساتیس "یزد "و جی "اصفهان" وآیاپیر"ایذه"را به اهواز واهواز را به بغداد می‌رسانده و از آنجا به بعد تا اروپا با جاده‌ی ابریشم طی می‌گردیده است.
جاده تاریخی دزپارت به پنهان‌ترین جاده کوههای ایران معروف است. پیشینه جاده دزپارت به صورت سنگ فرش با دیواره‌های صخره ای حفاظتی می‌باشد ,این جاده به دوره‌ی هخامنشی برمی گردد.
این جاده شاخه‌های فرعی زیادی ازجمله مسیر"درکش وررکش" را داشته که از راه جونقان به سمت شیراز با نام راه شاهی، شاهان هخامنشی از طریق آن از شوش پایتخت زمستانی خود به پارسه (تخت جمشید) محل برگزاری جشن نوروز می‌رفته اند.
دزپارت که به نام‌های نردبانی،پلکانی، سلطانی، اتابکی، لینچ، بختیاری و جاده ابریشم کوچک نیز شهرت داردو ابن بطوطه آن را پنهان‌ترین جاده کوههای پارس می‌داند.
برخی از کارشناسان معتقدند که این جاده در زمان امام رضا(ع) به عنوان جاده علویان مشهور بوده و برخی از یاران امام هشتم (ع) که از حجاز و بصره قصد رفتن به توس از طریق داشتند، از ترس گرفتار نشدن در چنگال ماموران حکومت عباسی این جاده پلکانی پنهان شده در زاگرس را برای رفت و آمد انتخاب می‌کردند و امامزادگان خفته در کوه‌های زاگرس بیانگر این تاریخ است.
روی این جاده باستانی پل‌های تاریخی شالو، دوپلان،خراجی، بهتش آبادو کتولا وجود داشته که از این تعداد پل شالو با احداث سد کارون سه به زیر آب دریاچه این سد رفت.
در منابع و متون دوره اسلامی از صدر اسلام تا قرون میانه از این محل به عنوان رباط و یکی از آخرین منازل جاده باستانی خوزستان به اصفهان موسوم به جاده دزپارت یاد شده و در این محوطه می‌توان تاریخ کاروانسرای قرون میانه اسلامی و منازل جاده باستانی دزپارت دوران پیش از اسلام در ارتباط دشت خوزستان به فلات مرکزی و ناحیه اصفهان را در ذهن تداعی کرد.
اکنون بخشهایی از این جاده در گردنه رخ در محور شهرکرد به اصفهان، تنگه درکش و ورکش، کتولا و بلوط بلند مشهود است.
شاید وجه تسمیه این جاده از « پارتها – اشکانیان» گرفته شده و پادشاه اشکانی از همین مسیر به حوزه حکمرانی «الیمایی‌ها » نفوذ کرده و آنها را مطیع خود کرد یا بعد از سرکوب الیمایی‌ها از همین جاده به فلات مرکزی ایران رفتند و عبور سپاه پارت از این جاده باعث شد که نام پارت بر آن گذاشته شود.
در مقاطع تاریخی بعدی عبور شاه و سپاهش از یک ناحیه در بختیاری باعث شد تا آن ناحیه یا مکان به نام شاه مشهور گردد. مانند: « کول شاه»و... شاید هم در کنار این جاده دژ یا قلعه ای بود که زیر نظر و فرمانبر شاه پارت بود و به همین دلیل این جاده ، دزپارت نام گرفت.
سند دقیقی در مورد قدمت دقیق این جاده در دست نیست. گمانه زنی‌ها قدمت این جاده در بخشی هایی مانند بخش جنوبی آن را هزاران سال نشان می‌دهد ومحوطه باستانی چشمه رباط در مسیر این جاده باستانی قرار داشته که این محوطه از چند تپه کوچک و بقایای ساختمانی یک مجموعه کاروانسرایی و همچنین آثاری از دوره پیش از تاریخ تشکیل شده است.
قدیمی‌ترین کتیبه در مسیر این راه در تنگ در کش ورکش نرسیده به شهر ساسانی "خان اوی" مربوط به شش تا هفت هزار سال پیش است.
دزپارت، یکی از ایل راههای اصلی ایل جلیل بختیاری شاخه هفت لنگ نیز می‌باشد که از حوالی شهر کرد آغاز و به حدود ایذه در گرمسیر به طول 250 کیلو متر منتهی می‌شود

منابع:
http://4iranian.com/index.aspx?siteid=1&siteid=1&pageid=5180
http://www3.chb.irna.ir
http://thesilentlion.blogfa.com/?p=3
http://kelishadrokh.blogfa.com/post/19
http://www.artshahrekord.ir/Default.aspx?page=9813