روستا و محوطه تاریخی جوزقان

روستای جوزقان ازتوابع شهرستان تایباد استان خراسان رضوی است و در34 کیلومتری شهرستان تایباد قرار دارد. این روستا دارای 550 خانوارجمعیت می‌باشد.
روستای جوزقان در کناره رودخانه فصلی مرغزار واقع شده است. این بخش مسکونی بر روی خرابه‌هایی قدیمی ایجاد شده است و جبهه جنوب غربی آن به شکل پستی و بلندی‌هایی است که به « قلعه کهنه جوزقان » مشهور استو یاقوت حموی نیز از آن به عنوان یکی از 168روستای باخرز نام برده است.
شیخ جمال‌الدین احمد جورفانی [ جوزقانی ] از علما و مشایخ صوفیّه که در ابتدای حاکمیّت ملوک‌کُرْتْ در قلمروی آنان زندگی می‌کرده و به ارشاد مردم می‌پرداخته است.
وی از اصحاب « شیخ رضی‌الدین علی لالاءغزنوی » ( متوفی ربیع‌الاول642 ) است.
شیخ سعدالدین حموی با شیخ جمال‌الدین در جورپان [ جوزقان ] ملاقات داشته است؛ او معاصر شیخ علاءالدوله سمنانی بوده و شیخ عبدالرحمان اسفراینی کَسِرْقی از اصحاب او بوده‌است.
شیخ‌جمال‌الدین احمد در آخر ربیع‌الآخر669 از دنیا رفته است ( جامی، 1382: 439-40 )
آرامگاه شیخ جمال‌الدین در روستای جوزقان:( مصحح کتاب نفحات‌الانس جامی در قسمت تعلیقات آورده است: « جورفانی منسوب است به جورفان ( گورپان ) دیهی از دیههای اسفرایین.
...مشاهده کامل متن گورپان امروزه دهی است از دهستان میان‌آباد بخش اسفراین شهرستان بجنورد » ( عابدی،1382: تعلیقات 855 ).
امّا طبق این مطالب و شواهد موجود جورفان [ چورپان ] روستای جوزقان فعلی از توابع شهرستان تایباد در 30کیلو متری غرب تایباد وحدود30کیلومتری جنوب باخرز است.
از توابع شهرستان تایباد کنونی [ ولایت باخرز قدیم ] قرار دارد و امروزه نزد مردم به « پیرسفیدپوش » شهرت یافته است (زنگنه، 1388: 223 ) و بسیار مورد احترام مردم است.
مکانی که مقبره‌ی شیخ جمال‌الدین در آن قرارگرفته است به « مزارخواجه » مشهور شده است ( تحقیقات میدانی27 فروردین 1388 و 29خرداد 1389).

روی مزار شیخ جمال‌الدین دو لوح سنگی یکی به طور عمودی و یکی افقی قرار داشته است که دارای کتیبه بوده‌اند که تاریخ وفات و القاب وی با اشعاری در آن‌ها ثبت شده بود، متأسفانه امروزه نوشته‌های آن نامفهوم هستند.

مقبره‌ی دو تن دیگر از بزرگان در کنار مقبره‌ی شیخ جمال‌الدین جوزقانی، قرار داردکه دارای کتیبه‌ی سنگی به طور عمودی هستند، چنان‌که از نوشته‌های این دو لوح سنگی مشخص می‌شود، یکی مقبره‌ی شیخ ظهیرالدین نامی است که متوفّی 893هـ.ق است.
این مطلب از شعری که بر سنگ قبرش به طور عمودی حکّاکی شده‌است، استنباط می‌شود. بر سنگ قبرش این شعر که توسط یکی از فضلای معاصرش سروده شده، نوشته شده‌است:
« رفت از جهان باب فضایل به باب دهر عیسی صفت به چرخ چهارم ظهیرالدین
بود از قضا بهفتم ذی‌حجه فوت او در هشتصد و نود و سه از هجر بهترین
بادا مقام و منزل و مأوای آن جناب در صدر بارگاه معلای خالدین »
هم‌چنین این شعر نوشته شده‌است :
« کو دائماٌ بکین عزیزیست در کمین هر دم هزار و یک اندوه رسد از او
از فرغت بزرگی و از رحلت چنین
و این از قضای حضرت حق باشد الآمین ».

« سنگ کن » وسیعترین تپه تاریخی جوزقان می‌باشد که در مرکز این محوطه قرار دارد. قبرستان قدیمی جوزقان محل دفن سه شخصیت عرفانی به نام‌های « شاه مضراب »، « پیربزه » و « پیر سفید پوش» است.
تنها مزار شاه مضراب بنای آجری مختصری دارد که ظاهرا قدمت آن به زمان صفویه می‌رسد.
ظاهرا در سمت غربی روستا در گذشته محدوده‌هایی موسوم به « باغ ساسان » و « باغ عمارت » قرار داشته است. سفالهای پراکنده در محوطه تاریخی جوزقان متعلق به سده‌های اولیه اسلامی تا دوران صفویه بوده است.
منبع:
http://gozeghan.blogfa.com/1390/11/2
http://roostanews.ir/?lang=fa&p=link&id=1351
http://taybadkhabar.ir/
http://www.kh-tdc.com/portal/fa/1387-04-29-05-01-58/1387-04-29-05-35-34/1387-06-16-07-05-17/1387-06-17-06-50-26/277-1387-06-24-06-31-54.html
http://yahyaei.blogfa.com/post/4
http://taybadcity.blog.ir/post/6
http://yahyaei.blogfa.com/
http://fa.wikipedia.org/