هامون جازموریان، یک فرونشست زمینساختی جوان در 150 کیلومتری باختر
ایرانشهر است که ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 350 متر می‌باشد. وسعت این
هامون در فصول پرباران، 3300 کیلومترمربع است و به دلیل شرایط اقلیمی ویژه، در بیشتر مواقع سال، بخش اعظم آن به کفه نمکی وکفههای رسی تبدیل می‌شود.
باتلاق جازْموریان، یا جَزْموریان، حوضه‌ای آبریز و دریاچه‌ای به همین نام در جنوب شرقی
ایران درجنوب کوه شاهسواران
کرمان واقع شده‌است.
حوضهٔ آبریز جازموریان با وسعـت ۶۹ هزار و۶۰۰ کیلومتر مربع، از لحاظ تقسیم‌بندی بخشی از حوضهٔ مسدود میانی
ایران به شمار می‌آید. نیمـهٔ باختری این حوضـه بـه وسعت ۳۵۶۰۰ کیلومتر مربع در استان
کرمان و نیمهٔ خاوری آن به وسعـت ۰۰۰‘۳۴ کیلومتر مربع در استان
سیستان و بلوچستان جای دارد.
دشتهای حاصلخیز
جیرفت،
فاریاب و
رودبار جیرفت در استان
کرمان،
...مشاهده کامل متن و دشتهای ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدودهٔ این حوضهٔ آبریز واقع‌اند.
بعضی از این دشتها مانند دشت جیرفت از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به شمار می‌آیند. حوضهٔ آبریز جازموریان از شمال توسط کوههای لاله‌زار، جبال بارز و کوه شهسواران از حوضهٔ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوههای زاگرس (کوههای بشاگرد) از حوضهٔ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می‌شود.
به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلابهای شدیدی به راه می‌افتد که باعث می‌گردد تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیانهای بسیاری به بار می‌آورد.
دریاچه جازموریان شامل سه بخش است:
دریاچه فصلی که گستره آن در فصول خشک و مرطوب تغییرات زیادی دارد و در بیشتر جاها در اواخر تابستان و اوایل پاییز ناپدید می‌شود.
پهنه مرطوب که سطحی در حدود 22 درصد میپوشاند.
پهنه باتلاقی که 59 درصد از منطقة مرطوب را زیر پوشش دارد و مرز بالایی آن به پهنههای سیلتی- رسی است.
هَلیل رود و رودبَمپور و چشمه عروس به این باتلاق وارد می‌شوند.
در حوضهٔ آبریز جازموریان آب همهٔ رودخانه‌ها و مسیلها به هامونِ (دریاچهٔ) جازموریان می‌ریزد. در این حوضه ۹۱ رودخانهٔ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل‌رود بزرگ‌ترین آنها ست.
حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوههای استان کرمان و ریزش باران دارد. آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیمهای بیابانی به شمار می‌آید.
بلندترین نقطهٔ حوضه که در دیواره‌های کوهستانـی شمال آن واقع است، حدود ۴۰۰‘۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چالهٔ جازموریان در نواحی مرکزی به حدود ۳۵۰ متر کاهش مـی‌یابد.
این حوضه از نظر امکان احیا و بازسازی و بهره‌برداری از منابع طبیعیِ تجدید شونده از امکانات مناسبی برخوردار است و به هیچ‌وجه با دیگر حوضه‌های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست.
در بخش مرکزی حوضهٔ آبریز جازموریان در حد فاصل استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان حفرهٔ بیضی شکلی وجود دارد که مقصد همهٔ آبهای سطحی این حوضه به سوی آن جریان دارد و به آن هامون یا دریاچهٔ جازموریان می‌گویند.
وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه‌ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می‌گردد و به علت شیب کم دریاچه، کوچک‌ترین تغییر در حجم آبِ آن در سطح وسیعی منعکس می‌شود.
سطح هامـون جازموریان در مواقعِ پرآبـی به حدود ۳۰۰‘۳ کیلومترمربع، و درازای آن بـه حـدود ۱۰۰ کیلومتر و پهنـای آن بـه بیش از ۴۵ کیلومتر مـی‌رسد.
آب هامون جازمـوریان برخلاف دیگـر هامونهـای بستهٔ درونی ایران چندان شور نیست.
علت این امر را فرو رفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه دانسته‌اند. بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه‌های شنـی و آهکی ساخته شده‌است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینـی کمک می‌کند.
منطقهٔ دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن‌زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه‌های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می‌شود.
برپایهٔ پژوهشهای زمین‌شناسان، هامون جازموریان در دوره‌های اخیر زمین‌شناسی مسدود شده‌است و تا پیش از آن، آب رودخانه‌های هلیل‌رود و بمپور به دریای عمان می‌ریخته است؛ اما چین‌خوردگی زمین که بر اثر فرو رانشِ پوستهٔ اقیانوسی عمان در شمال مکران صورت گرفته، این منطقه را مسدود ساخته، و آن‌را به صورت هامون کنونی درآورده است؛ در نتیجه، دو رود نام‌برده محل جدیدی برای آبهای خود یافته، و دریاچهٔ جازموریان را تشکیل داده‌اند.
منابع :
http://hamshahrionline.ir/details/88059
http://fa.wikipedia.org/wiki
حمیده چوبک.
«جازموریان». مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی. بازبینی‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۱.
«دریاچه نمک هامون جازموریان». وب سایت بیابان‌ها و کویرهای ایران. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۱
