حمام حاج آقا تراب از بنا‌های تاریخی شهرستان نهاوند است که در بخش قدیمی شهر نهاوند و در جانب راست کوچه ای، به نام سیدها و رو به روی مسجد حاج آقا تراب، ساخته شده است.
از کتیبه موجود در سر در ورودی این حمام، بر می‌آید که ساخت و اتمام بنای حمام مذکور در زمان قاجاریه بوده است و اکنون به موزه مردم شناسی تبدیل شده است و هر یک از مجسمه‌های نصب شده در حالت‌های مختلف بخشی از مراسم حنابندان را نشان می‌دهد.
تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامه‌است. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد.
مرحوم حاج آقا تراب که یکی از شخصیت‌ها و روحانیون برجسته و ذی نفوذ زمان قاجار در نهاوند بوده است، به ساخت چنین اثر عام المنفعه‌ی ارزشمندی اقدام می‌کند و از آن پس به نام خود ایشان مشهور گردید.
عوامل متعددی در شکل گیری این بنا و بخش‌های مهم آن نقش داشته اند که مهمترین آن را می‌توان تنظیم دما، رطوبت مسیر دسترسی و استقرار در داخل یک بافت شهری و آبهای روان و ایجاد راه‌های خروجی بر روی فاضلاب، دانست.
فضای حمام، شامل بینه، میان در و گرم خانه است. تقریباً تمامی گرمابه‌های از چنین نقشه ای پیروی می‌کنند.
مسیر دسترسی در حمام حاج آقا تراب به سه مرحله‌ی بالا به شیوه‌ی خاصی انجام گرفته است. به این ترتیب که هر فضای آن به وسیله‌ی راهرو و هشتی از فضای دیگر متمایز شده است، تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور، تنظیم شود.
به این صورت پیشینیان می‌توانستند از بیماری و ناراحتی افراد به دلیل ورود به فضای گرم و خروج ناگهانی به فضای سرد تا حد زیادی بکاهند.
سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، تون (گلخن، آتشدان)، آتشدان ها، تیان، گربه رو، دود کش‌ها و گودالی برای جمع آوری خاکستر است. ظاهرا در ابتدا سوخت حمام از طریق خار بیابان، برگ خشک درختان و فضولات حیوانی تأمین می‌شده و بعدها نفت و مواد سوختی شیمیایی جایگزین آنها شده است.
در تزیینات این حمام، بیشتر از سنگهای آهکی سفید و دیگر سنگ ها، استفاده شده است, در بعضی موارد کف‌ها را با سنگ مرمر آرایش نموده اند. به نظر می‌رسد جا کفشی‌های حمام از آجر بوده و برش بالای آن دارای طرحی از قوس‌های مرسوم آن زمان است.
تزیینات خاصی از سنگ در سر در حمام به کار رفته است و اشعاری را بر روی آن حک نموده اند که تاریخ ساخت آن و سازنده‌ی حمام را مشخص می‌نماید. نمای بیرونی حمام را طاق نماها و حجره هایی به عمق بیش از یک متر و ارتفاع حدود سه متر تشکیل می‌دهد.
طاق جناقی زیبایی با تزیینات آجر چینی خفته و رفته بالای این حجره‌ها به چشم می‌خورد. طاق نمای وسط در واقع ورودی اصلی به گرمابه است. در جانبین، دو عدد ستون سنگی با تزیینات مارپیچی زیبایی کار گذاشته شده است.
سر ستونهای پله ای شکل به همان سبک سر ستونهای موجود در حمام و سرستون موجود در مرکز شهر نهاوند (پاساژ حاجیان) است.
پس از عبور از طاق اصلی که با سه پله به سمت پایین منتهی میشود، در چوبی قدیمی بنا با حجاری زیبای بالای آن به چشم می‌خورد و بعد از در اصلی مجدداً پس از طی چهار پله‌ی سنگی به سوی پایین به قسمت بینه (حمام سرد) میرسیم,ابتدا اتاقکی به حدود3×4 متراست.
در روی دیوار پشت آن گچبری‌های بسیار زیبا،نقوش اسلیمی و گیاهی دیده میشود.زمینه‌های این نقوش همگی به رنگ سیاه رنگ آمیزی شده است .در بخش رو به روی دیوار مذکور دو عدد ستون سنگی سفید با تزیینات مارپیچی و سر ستون هایی پله ای شکل درست شبیه به ستونهای جانبی در ورودی به چشم می‌خورد.
روی این ستونها و سر ستونها سه عدد طاق گهواره ای یا نعل اسبی در اندازه‌های نسبتا کوچک و با عرض دهانه‌ی حدوداً یک متر برای هر طاق ساخته شده است نمای بالای این طاقها با کاشیکاری بسیار زیبایی از دوره‌ی قاجاریی مزین شده و با سبک مشخصه‌ی این دوره که استفاده از رنگهای زنده‌ی زردو آبی ، سبز و سفید(کاشی هفت رنگ) است تعبیه شده اند.
صحنه کاشی کاری شده نبرد رستم بادیو سفید از شاهنامه است.
این مکان حجره شاه نشین بوده که سقف آن را یک طاق ضربی تشکیل می‌دهد و راس آن به هواکش مجهز است.
در قسمت مرکزی شاه نشین حوض سنگی قرار دارد ،که آب آن از قنات محلی تأمیین می‌شده و باحوض واقع در قسمت مرکزی بینه و گرمخانه ارتباط دارد.دیوار جانبی شاه نشین و حجره‌ها با آهک بری‌های ظریف و زیبا شامل نقوش اسلیمی زینت یافته است .
این حجره محل اقامت شخصیت‌های مهم و با نفوذ آن زمان نهاوند بوده است
بعد از این بخش به نمای عمومی بیته میرسیم که به شکل مربع و دارای طاق نما ورواقهایی در اطراف با طاقهای جناقی و گهواره ای است و دیوارهای پشت همه‌ی این‌ها از نقوش اسلیمی و با تکنیک گچبری ،تزیین شده اند .
سقف کلی بینه ، بر روی چهار عدد ستون سنگی (پایه ستون -میان ستون - سر ستون )با همان سبک ستونهای پیشین اما با ضخانت بیشتر استوار گردیده است .اجزای ستونها توسط سرب مذاب به یکدیگر متصل شده اند.
این ستونها به شکل متقارن در فضای درونی سقف بنا را که شامل شش گنبد کوچک بصورت قرینه و یک گنبد بزرگ مرکزی است را نگاه داشته اند(می توان گفت روی ستونها را طاقهای جناقی تشکیل می‌دهند و روی هم رفته طاقهای جناقی توسط گوشواره‌های جانبی ،یک طاق ضربی منظم را تشکیل داده و سقف گنبدی شکل زیبایی را به وجود اورده است) که در رأس آن هواکش یا پنجره ای مخروطی شکل به چشم می‌خورد.
در سمت شرق و غرب بینه ،حجره‌ها قرار دارند،در قسمت جلویی حجره‌های رخت کن سکوهایی با ارتفاع 60 سانتی متر احداث شده است، در زیر این سکوها حفره هایی جهت قراردادن کفش ایجاد شده است .ازاره بینه با کاشی لاجوردی پوشیده شده بر بالای ازاره تا زیر سقفبینه طاق نماها با زیبایی و هنرمندی خاصی با نقوش اسلیمی برجسته بر روی زمینه سیاه آهک بری شده اند
بینه از طریق یک هشتی (راهرو)به گرمخانه متصل میشود.
گرمخانه نیز مانند بینه دارای چهارستون سنگی محکم و قطور است که سقف هشت طاقی را بدوش میکشد.ازاره‌ی گرم خانه تاارتفاع یک متر از کاشی کاری سفید پوشیده شده است در قسمت شمالی گرمخانه خزینه گرم وسرد قرار دارد.خزینه بزرگتر دارای آب گرم بود و بوسیله دو پله دسترسی به آن امکان پذیر می‌شده است کف گرمخانه دو ردیف کانال وجود دارد که یکی از آنها محل عبور گرمای تون بوده و گرمای محیط حمام را تأمین می‌نموده است و کانال دیگر کانال آب برگشتی ناشی از شستشو و پاشوره‌های حوض است.
در ضلع شمالی حمام دوش‌های آب به چشم می‌خورد. این دوش‌ها در اتاقک‌های کوچکی واقع شده اند. این قسمت از حمام، بعدها به بنا اضافه شده است.
در ساخت این حمام از ستونهای سنگی سفیدی استفاده شده است. برخی بر این باورند که در ساخت این حمام از مصالح و ستونهای معبد لائودیسه واقع در تپه‌ی مرکز شهر استفاده شده است و تاریخ ساخته شدن این ستونها را به دوره‌ی سلوکی مربوط می‌دانند.
در شمال حمام مردانه بخش زنانه قرار دارد که هفت پله از سطح کوچه پایین‌تر است .سر درورودی آن ساده و بدون تزیین است.در ورودی آن کوچک است.بینه به شکل گنبدی شش ضلعیاست،که در وسط آن نور گیر کوچکی وجود دارد .
پس از عبور از میان در، گرمخانه با دو ستون سنگی بزرگ دیده میشود. بر خلاف حمام مردانه که شمالی جنوبی است، مستطیلی است که اضلاع بزرگتر آن جهت شرقی غربی دارد.حمام گرم از دوقسمت تشکیل شده ،یکی صحن اصلی و یکی حاشیه صحن که عرض مستطیل شکل آن بین دوستون واقع است .کف حمام با سنگهای خاکستری مفروش گردیده بدنه گرمخانه با ساروج اندودشده است .که هم اکنون در بخش حمام زنانه سنت حنابندان به نمایش گذاشته شده ،که بیش از20 پیکره با لباسهای محلی وجود دارد .
حمام حاج اقا تراب در سال 1365در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
منبع:
http://behzad82.blogfa.com/post-38.aspx
http://www.mehrnews.com/news/1712779
http://www.mehrnews.com/news/2179517
http://www.1doost.com/posts/14599
http://koulebar.persianblog.ir/page/15
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/160368
