آب انبار همت آباد زمانی

پیشینه‌ی بنای «آب انبار همت آباد زمانی» که در دهستان تحت جلگه بخش مرکزی شهرستان فیروزه قرار گرفته، به دوره‌ی قاجاری می‌رسد.
مالکیت این بنا وقفی بوده و به شماره‌ی 5145 در تاریخ 25/12/1380در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
بنای آب‌انبار همت‌آباد، با داشتن فرم کلی و اصلی آب‌انبارهای قدیمی و همچنین سبک شاخص سازه - به ویژه در ساخت سردرب ورودی- دارای ارزش معماری و تاریخی است و دربرداشتن تزئیناتی چون آجرکاری راسته-خفته بر روی لچکی سردرب و راهروی اصلی، بر ارزش هنری و فرهنگی بنا می‌افزاید.
موقعیت جغرافیایی:
آب‌انبار همت‌آباد زمانی، در جنوب غربی روستای همت‌آباد و با فاصله‌ی تقریباً صد متری از جاده‌ی اصلی روستا، جای گرفته. بنای آب‌انبار همت‌آباد، با زاویه‌ای حدود 45 درجه نسبت به جاده، کوچه‌ها و منازل مسکونی روستا، ساخته شده.
زاویه‌ی 45 درجه‌ای بنا به سمت شمال شرقی است.
پیشینه و کاربرد:
با نگاهی به ابعاد و اندازه‌ی آجرهای آب‌انبار، ساختار کلی پلان، نوع قوس‌های به کار رفته در آن، و همچنین گفته‌های پیران و بزرگان روستا، تاریخ بنای آب‌انبار به دروه‌ی قاجاریه می‌رسد که تا زمان پهلوی دوم و قبل از انقلاب، به عنوان آب‌انبار بهره‌برداری ...مشاهده کامل متن می‌شده و پس از آن، تا کنون متروکه مانده است.
مشخصات معماری؛ پلان، ساخت و تزئینات:
ساختاری کلی بنای آب‌انبار همت‌آباد زمانی، دربرگیرنده‌ی یک ورودی و سردرب، راهرو و پله‌هایی که به پاشیر می‌رسند، مخزن و آب‌انبار است.
سردرب این بنا، با ارتفاع حدود 370 سانتی‌متر و با زاویه‌ی 45 درجه نسبت به کوچه‌ها و ساختمان‌های روستا قرار گرفته است. سردرب، دارای درجرز یا ستون در دو طرف است که بین آن‌ها یک طاق جناغی به شیوه‌ی آجرچینی رومی اجرا شده، عمق آن 40 سانتی‌متر، و روی اسپر آن، یک درگاهی با قوس هلالی و آجرچینی روی قرار دارد.
در بالای سردرب، جای سنگی است که وقف‌نامه‌ی بنا روی آن حجاری شده و بر بالای ورودی نصب بوده است. لچکی بالای قوس جناغی سردرب، دارای آجرکاری راسته و خفته و بالای سردرب دارای هره آجری بوده است.
سردرب با آجر 25 در 25 ساخته شده و دارای بندکشی است.
راهرویی، سردرب ورودی را به پاشیر مرتبط می‌نماید. پوشش راهرو، قوس هلالی داشته و به شیوه‌ی آجرچینی راسته-خفته اجرا شده است. پله‌هایی برای دستیابی به محل پاشیر تعبیه شده‌اند که هر پله ارتفاعی حدود 35 یانتی‌متر و کف‌پله‌هایی 40 تا 45 سانتی‌متری به شیوه‌ی آجرچینی خرندی دارد.
قسمت پاشیر و دیوار بین مخزن و پاشیر، تخریب شده است.
پلان مخزن، شامل یک مربع و چهار ستون، در مرکز، و شیوه‌ی پوششی آن نیز از نوع طاق چشمه است. به جز، قوس سردرب ورودی که از نوع قوس جناغی است، دیگر قوس‌ها، اعم از تویزه‌ها، طاق‌ها و پوشش‌ها همگی از نوع قوس هلالی (مازه‌دار) و تقریباً نیم‌دایره اجرا شده‌اند.
آجرچینی همه‌ی تویزه‌ها و طاق‌ها، به شیوه‌ی رومی، و پوشش بین تویزه‌ها، به شیوه‌ی آجرچینی کلمبو (گردچینی) است. سقف‌ها، دارای نورگیر و قسمت تیزه‌اند.
بنای آب‎انبار، با مخلوطی از آجرهای 5*20*20 و 5*25*25 و ملات گچ و ماسه ساخته شده است. روی بدنه‌ی آب‌انبار، اندودی از ساروج وجود داشته که بخش بزرگی از اندود از بین رفته است.

منبع:
http://bmfiruzeh.blogfa.com/
برآبادی، محسن، جعفری، مینا، «گزارش ثبتی آب انبار همت آباد»، اداره کل میراث فرهنگی خراسان، حوزه حفظ و احیاء میراث فرهنگی ،