کتیبه سغندل ورزقان

سغندل یکی از روستاهای آذربایجان شرقی است که در دهستان ازومدل جنوبی بخش مرکزی شهرستان ورزقان واقع شده‌است، این روستا در ۵ کیلومتری شهرستان ورزقان ودر مسیر جاده ورزقان-اهر قرار دارد.
کتیبه سغندل ورزقان در ۳ کیلومتری این روستا و بر دامنه کوه زاغی روی سینه سنگی یکپارچه و مرتفع نقش بسته است.
سمت جنوبی سنگ به شکل هرم ناقص است به صورت مستطیلی به طول ۱۱۶ سانتیمتر و عرض ۵۷سانتیمتر صاف و صیقلی شده است .
کتیبه سغندل ازکتیبه‌های سنگی دوران اورارتویی در آذربایجان است.
اورارتویی نام حکومت قدرتمندی بوده که از مرکز فلات آناتولی و کناره ­یِ دریاچه ­ی وان از طایفه‌های مختلف ایجاد شده­ بود, و بعدها در اثر حملات و کشورگشایی ­ها قلمرو آنها تا کناره ­های دریای خزر کشیدهشد.
اورارتوی‌ها جنگ‌ها و پیروزیهایشان را در کتیبه ­های سنگی می­نوشتند و کتیبه‌ی سغندل هم از کتیبه ­های نوشته شده توسط اورارتوییان است.
محمد جواد مشکوردر سال 1330 خورشیدی این کتیبه را کشف کرد و بر اساس مطالعات انجام شده این کتیبه به « ساردوری ...مشاهده کامل متن دوم(۷۵۳ - ۷۳۵ پیش از میلاد ) پسر آرگیشی اول تعلق دارد و در آن درباره‌ی حمله به ناحیه ای کوهستانی پولوآدی و گشودن 21 دژ و تصرف 45 یا 44 شهر در یک روز سخن گفته شده است.
محمد جواد مشکور اورارتوییان را ازمدنیت‌های دنیای قدیم می­ داند.
این کتیبه توسط ملیکیشولی دانشمند گرجی ترجمه شده است که از وجود قلعه ­های مختلفی در اطراف آن خبر داده و همچنین احتمال داده شده که طایفه ه­ای کوه ­نشین در این منطقه وجود داشته اند.
هیأت باستان شناس آلمانی در سال 1967 و 1971 در اطراف سغندل پژو هش هایی انجام دادند و از وجود دو قلعه در این محل خبر دادند.
یکی از این قلعه‌ها به دوران پیش از تاریخ متعلق است که به دست ساردوری دوم تسخیر شده­ است, قلعه دیگر به اورارتویی­ها متعلق می‌باشد.
در گذشته در حوالی کتیبه‌ی سغندل قلعه ه­ای ارمنی نشین وجود داشته که مردم برای انجام کارهای آهنگری خود به آنها مراجعه می‌­کردند.
ریش سفیدان سغندل این موضوع را تایید می‌کنند ,همچنین به دلیل آشنایی ارامنه و اوراتویی­ها به فن آهنگری وجود ارمنی نشینان در این قلعه بعید به نظر نمی‌رسد .
ترجمه این سنگ نبشته عبارتست از:
۱. عرابه جنگی خالدی به راه افتاد.
۲. آن به کادیااونی پادشاه پولوآدی حمله کرد.
۳. پولو آدی ناحیه‌ای کوهستانی است. بیاری خالدی توانا.
۴. در عرابه جنگی نیرومند خالدی این لشکرکشی {توسط}
۵. سردوری پسر ارگیشتی صورت گرفت.
۶. سردوری گوید: من بیست و یک قلعه را گرفتم.
۷. من در یک روز چهل و پنج شهر را تصرف کردم. لیپ لی اونی.
۸. شهر پادشاه و شهر مستحکم را در جنگ گرفتم.
۹. سردوری پادشاه مقتدر، شاه بزرگ.
۱۰. شاه کشورها، شاه مملکت بیا ای نی و فرمانروای شهر توشپاست.
در سطر اول از خالدی سخن گفته شده که یکی از خدایان اورارتویی بوده و در معبد‌های بزرگ در صدر خدایان اورارتوی قرار داشت, خدای جنگ بوده که در مقایسه با سایر مجسمه ­ها و کتیبه ­ها­ی کشف شده اورارتوییان به شکل انسان که گاهی با ریش و گاهی بدون ریش و ایستاده بر روی یک شیر، نشان داده شده­ است.
آنها برای جنگیدن از خالدی اجازه می‌­گرفتند و سطر سوم نشان می‌دهد اورارتوییان معتقد بوده ­اند که پیروزی در جنگ به خاطر توانایی خالدی است.
در سطر دوم از کادیااونی نام برده شده وی پادشاه منطقه پولودآدی بوده است و می‌نویسد،خالدی به راه افتاد و به آنجا حمله کرد.
ناحیه‌ی پولوآدی در سطر سوم توصیف شده و می­گوید منطقه ­ای کوهستانی است و شاید اورارتوییها به منطقه­ ی قره ­داغ پولوآدی می­گفتند.
منظور از ارابه در سطر چهارم شاید مجموع لشکرکشی­ هایی باشد که معتقد بوده ­اند از طرف خالدی انجام می­شده و از قدرت زیاد آن گفته شده.
در سطر پنجم از ساردوری پسر آرگیشتی به عنوان فرمانده یاد شده است.
در سطر ششم از قول ساردوری به تصرف 21 قلعه در منطقه اشاره کرده است.
در سطر هفتم در ادامه سطر ششم از 45 شهر یاد می‌کند که در عرض یک روز آنها را تصرف کرده و از لیب لی اونی به عنوان یکی از شهرهای مهم و محکم یاد می‌کند
در سطر هشتم از تصرف لیب لی اونی سخن گفته است.
در دو سطر آخر هم از خود به عنوان شاه مقتدر و شاه کشورهای فتح شده تعریف و تمجید کرده است .
اوراتوئی‌ها خود را ( بیاای نی ) می‌گفتند وپایتخت آنها شهر توشپا بوده است.
اورارتوییان چهل و چهار شهر و بیست ویک قلعه را فتح کرده ­اند و این نشان می‌دهد نشان می­دهد که در منطقه­ ی ورزقان و منطقه­ ی منتهی به سیغندل شهرهای زیادی بوده­ و شاید قلعه‌ها ی کاسین، زرآوا، وتپه‌های نقاره داشی سکی اوستی، مازار دالی سی و روستاهای لَه لَلّو، کیقال از یادگارهای آن دوران باشد.
اورارتوها کتیبه هایی در روستای شیشه اهر و رازلیق سراب نیز باقی گذاشته اند.
با توجه به کتیبه ­ی سغندل منطقه­ ی ورزقان و قره ­داغ در آن زمان از شکوه و عظمت و رونق بسیاری برخوردار بوده ­است.
این کتیبه به شماره ۷۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://garadaghnews.blogfa.com/post-1243.aspx
http://garedagh.blogfa.com/post-11.aspx
http://www.abdolahzadeh.ir