تپه باستانی قلایچی در 12 کیلومتری شمال شرقی
بوکان،در روستای قلایچی قرار دارد
این تپه یکی از آثار باستانی بسیار قدیمی در
آذربایجان غربی است.
برای اولین بار در سال 1363 خورشیدی کاوشهای باستان شناسی به سرپرستی اسماعیل یغمایی در این تپه صورت گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد کشف شد. بعدها عملیات حفاری در این تپه در سالهای 1379 و 1380 خورشیدی به سرپرستی بهمن کارگر کارشناس مدیریت میراث فرهنگیآذربایجان غربی (طی 9 فصل) صورت گرفت.
آثار و کتیبه هایی که از تپه قلایچی به دست آمده نشان می‌دهد که این تپه باستانی مرکز حکومت 'مانا'ها بوده که با دولت 'اورارتور' در شمال غرب و 'آشور' در غرب
ایران معاصر بوده است.
مانا یکی از حکومت‌های ناشناخته شمال غرب
ایران است و غیر از تپه قلایچی در تپه 'زیویه'
کردستان و 'حسنلو' در
آذربایجان غربی نیز نشانه‌های از مانایی‌ها پیدا شده است.
بر اساس کتیبه سنگی که در این محوطه کشف شده است و با توجه به شرح لشکرکشی سارگن پادشاه آشوری از این محل را همان ایزیرتو پمی دانند که در کتیبه سارگن شاه آشوری
...مشاهده کامل متن از آن یاد شده است.
معماری ساختمان ها، دیوارهای محیطی به ویژه بخش باقی مانده حصار دوره قدیم در مرکز تپه,در اثر حفاری‌های مختلف آشکار شده است.
این تپه تالارهای بزرگ، اتاقک‌های مربوط به خدایان خیر و شر، کتیبه سنگی، ابنیه و آثار سنگی، سنگ فرش‌های جلوی تالار دارد و بنایی مذهبی است.
از قسمت‌های دیگر تپه قلایچی بقایایی از یک معبد چلیپایی شکل، قربانگاه، اتاق‌های جانبی، حیاط‌های تراس بندی شده، حیاط‌های سنگ فرش، سطوح سکوهای آجری و دیوارهای حایل بین بخش مذهبی و غیرمذهبی هستند.
علاوه بر معبد مرکزی، برج‌ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی که به این حیاط متصل می‌شود، اتاق هایی با اندود گل اخری و نقاشی هایی با رنگ‌های سیاه و آبی و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی مانند انسان بالدار، الهه عریان,مهره‌های تزیینی ,وسایل زینتی، تعداد زیادی دانه‌های گردن‌بند از جنس سنگ‌های معدنی، عقیق و برنز، قطعاتی از شیشه و انواع گل میخ‌های سفالی در اندازه‌های بزرگ از دیگر آثار به دست آمده از این تپه می‌باشد که برخی از این آجرها و اشیای کشف شده از این منطقه در موزه ارومیه نگهداری می‌شوند.
در این تپه، دوره‌های باستانی عصر آهن دو ( 1200 تا 850 پیش از میلاد) و عصر آهن سه (850 تا 550 پیش از میلاد) مشاهده شده است.
بخش مذهبی در کاوشهای بعدی ظاهر شده و سرنیزه هایی کشف شده است که بیشتر در آیین‌های مذهبی کاربرد داشته اند و برخی از آن‌ها شبیه نیزه‌هایی هستند که جنگجویان برای موفقیت در جنگ به خدای جنگ یعنی 'هالدی' هدیه می‌کردند.
حاکمان قلعه تاریخی قلایچی معبد این قوم متمدن بودند که نزدیک به سه هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکم رانی کرده‌اند.
اجزای معماری این تمدن کهن تمدن‌های مشابه و هم زمان خود مثل حسنلو در نقده ,زیویه در سقز( که از نظر جغرافیایی با قلعه (قلایچی) هم حوزه‌است)، قابل مقایسه و برابراست
آثار معماری کشف شده از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است.
از جمله آثار به دست آمده، آجرهای منقوش و معبدی به شکل صلیب است که برخی از دیوارهای آن را با گل اخری رنگ آمیزی کرده بودند
طی یک فصل کاوش باستان‌شناسان بخش‌هایی از یک سازه مهم معماری را از خاک خارج کردند و همچنین کتیبه آرامی آن که سیزده سطر دارد طی این کاوش‌ها به دست آمده است.
این کتیبه به همراه آجرهای لعابدار کشف شده از این فصل حفاری در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود و در طرح مشترکی از طرف دانشگاه تهران و موزه ایران باستان مورد مطالعه قرار گرفته است.
بزرگترین قلعه نظامی ماناها در دومین فصل کاوش در ساحل شمالی زرینه رود در بالای کوه مجاور روستای جان آقا شناسایی کرد علاوه بر این قلعه چند قلعه مانایی دیگر در فصل‌های بعد در مکان‌هایی مثل روستای اربنوس روستای آقا از توابع میاندوآب شناسایی شد
علاوه بر این قلچند قلعه مانایی دیگر در فصل‌های بعد در مکان‌هایی چون روستای اربنوس روستای ساری قامیش کشف شد که عملکرد حفاظتی نسبت به شهر ایزیرتو داشتند.
مجموعه‌ای معماری در بالای تپه قلایچی به دست آمد که مساحت آن یک هکتار است این مجموعه یک ورودی و سه پله در ورودی دارد ,در کنار ورودی اتاقی کوچک وجود دارد و آثار دو پایه ستون در آن دیده می‌شود
کف مجموعه سنگفرش بوده و در وسط این مجموعه تالار ستون‌داری وجود دارد که نسبت به کل مجموعه حالت مرکزیت به خود گرفته است.
غار طبیعی قلایچی در 12 کیلومتری شمال شرقی بوکان و در مجاورت محوطه باستانی قلایچی قرار دارد که از مراکز تمدن مانایی‌ها بوده است.
این غار از غارهای طبیعی به شمار می‌آید که در اثر نفوذ آب به دورن لایه زمین شکل گرفته و از نظر ساختاری از جمله غنی‌ترین غارهای کشف شده در ایران به شمار می‌رود.
دهانه غار قلایچی با قطر هشت متر در ارتفاع هزار و 750 متری کوهی با همین نام قرار دارد عمق چاه تا رسیدن به کف تالار ابتدا 110 متر بوده که مستلزم فرود روی تپه‌ای 20 متری است.
سایر تپه‌های باستانی استان عبارت اند از: پیزدلی تپه از هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد, تپه دین خواه از هزاره‌های دوم و اول قبل از میلاد، کر دلر تپه از هزاره چهارم تا اواخر هزاره اول قبل از میلاد.
این تپه یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری است که گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب می‌کند
تپه قلایچی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است،
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://www.kordawari.blogfa.com
http://www.tebyan.net/
http://kurdistan.mihanblog.com
