مجموعه تاریخی کوشک، شامل مسجد، حمام، حوضانبار و آبانبار است
این مجموعهی تاریخی هزار ساله در نزدیکی دروازهٔ قاین در شهر تاریخی تون (
فردوس امروزی) قرار گرفتهاند.
تون از همان اوایل اسلام از شهرهای مهم منطقه بوده و جایگاه اقتصادی و اجتماعی خاصی داشته است. در سال 1308 خورشیدی با تصویب هیأت دولت وقت از تون به
فردوس تغییر نام میدهد.
مسجد کوشک، قدیمیترین مسجد استان
خراسان جنوبی بوده طبق شواهد، معماری موجود و فرم مسجد، بنای اولیه مسجد مربوط به اوایل اسلام است.
در جلوی
ایوان ورودی مسجد کوشک و در داخل زمین، حمامی با همین نام وجود دارد که متعلق به
دوره تیموریان است. در شمال شرقی ورودی مسجد نیز آبانباری با همان نام وجود دارد که از پیشینهٔ بالایی برخوردار است.
مسجد کوشک دو شبستان تابستانی و زمستانی دارد که شبستان زمستانی آن با طاقهای گهواره ای و ستونهای قطور خشتی خود و لایههای مرمتی زیادی که در خود دارد، از اجزای بسیار مهم و قابل ارزش مجموعه کوشک است.
در شبستان زمستانی مسجد کوشک، محرابی قرار دارد که بر پیشانی آن کتیبه ای متعلق به ۵۵۴ ه-ق مزین به گل و بوته قرار دارد که قدیمیترین کتیبه تاریخی شهر تون محسوب
...مشاهده کامل متن میشود.در عملیات خاک برداری شبستان ستون هایی از زیر لایههای گچی هویدا شد که طاقهای گهواره ای به کار رفته در شبستان را به لحاظ تاریخ معماری بسیار غنی میکرد.
شبستان زمستان مسجد کوشک قدیمیترین بخش معماری مسجد نیز محسوب میشود، چرا که شبستان تابستانی آن در دوره صفوی بدان اضافه شده است.فرم خاص محراب شبستان زمستانی مسجد و طاقهای بیضی شکل آن و در حقیقت نام مسجد که کلمه ای کاملا ایرانی است برای برخی از محققان این گمان را به وجود آورده است که این بنا در گذشتههای دور آتشکده یا محل به جای آوردن آداب و سنن زرتشتی بوده است.این گفته هیچ ریشه علمی و تاریخی نداشته و در بررسیهای انجام شده بنای مسجد متعلق به سدههای نخست اسلام است و از همان ابتدا با تعریف بنای مسجد ساخته شده است.
این مجموعه به لحاظ هم نشستی چند بنا و تلفیق معماری آن حائز اهمیت و قابل ارزش مطالعاتی میباشد.
مسجد و حمام کوشک بهترتیب به شمارههای 11992 و 11990 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاند.
منبع:
http://www.ferdows.ir/HomePage.aspx?TabID=4618&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR
http://fa.wikipedia.org
http://www.aftabir.com/
http://www.iqna.ir/fa/province/print/1389223
http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/tourism/travel_turism_in_iran/South_Khorasan_Province/2012/10/30/82268.html
http://ferdowscenter.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=3&Itemid=8
http://www.irna.ir
http://tnews.ir/khabar/523123314401.html