مسجد کوشک فردوس

به دلیل این که مسجد کوشک در منطقه ای محروم و دور افتاده واقع شده تا حدودی از نظر استادان فن در کشور به دور و ناشناخته مانده است ولی تحقیقاتی که کارشناسان باستان شناسی در مورد این مسجد انجام داده اند نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین بنای خشتی استان‌های خراسان است.
مسجد کهن کوشک دارای فرم مستطیل و معماری درون گرا و همچون بناهای صدر اسلام بسیار ساده و بی پیرایه است و سبک خراسانی یا شبستانی دارد،عناصر معماری تشکیل دهنده بنا شامل سردر ورودی، میان سرا، رواق‌ها و صفه در اطراف میان سرا، گرم خانه یا شبستان زمستانی و 2 محراب است که ورود به بنا از جبهه شمال غربی توسط ایوانی با ارتفاع 7 متر و 40 سانتی متر انجام می‌شود.
قوس سر در ورودی به فرم ته رنگ مساجد سبک خراسانی، بیضی شکل است که درون قابی قرار گرفته و در بالای سر در، قاب مستطیل شکلی با عرض کمتر تکرار شده است.
پوشش سر در را شامل 2 تویزه است، حد فاصل تویزه‌ها به صورت گژاوه اجرا شده و تویزه دیگری عمود بر تویزه اول پوشش سقف ایوان را تشکیل می‌دهد.
همچنین درون این تویزه و بین تویزه‌های قبلی طاق نمایی با قوس جناغی واقع شده که در طاق نمای بالای سر در قابی مستطیل شکل است که کتیبه ای داشته و هم اکنون از بین رفته است.
کف ایوان ورودی با ارتفاع یک آجر 20 سانتی متری از بیرون برجسته است ...مشاهده کامل متن و 2 پا خورده با ارتفاع 90 سانتی متری در 2 طرف در چوبی قرار دارد.
همچنین در ورودی، دارای طاق کلیل تیزه دار است که با آجر ساخته شده و درفضای مربع شکل هشتی به میان سرا و رواق‌ها ارتباط دارد که پوشش آن ضربی است. درگاه ورود به میان سرا قوس کلیل 2 گلویی تخت دارد، 4 ضلع میان سرا ستون و جرزهای ستبری است که طاق هایی با قوس جناغی دارد و داخل رواق‌ها هم حد فاصل ستون‌ها و دیوارهای مجاور تویزه‌ها تکرار شده که بعضی تویزه‌ها دارای چفدهایی است و کمی ته رنگ خاکی دارد.
تویزه‌ها به صورت ضربی و رومی با هم اجرا شده و پوشش فضای بین آن 4 ترک است.
در رواق ضلع جنوب غربی، سنگی به ابعاد 20 در 30 سانتی متر با عمق حدود 12 سانتی متر وجود داشته که هم اکنون جای آن خالی است و بر بالای این سنگ کتیبه ای که تاریخ 1013 هجری قمری در آن دیده می‌شود قرار دارد.
در مجاور همین سنگ محرابی وجود دارد که 65 سانتی متر عمق دارد و از کف رواق هم 40 سانتی متر پایین‌تر است که هم اکنون از چند طاق نمای گچی برخوردار است.
ضلع شمال شرقی میان سرا 3 صفه دارد که توسط درگاه هایی با ارتفاع کم به هم مربوط است.
درگاه منتهی به رواق جنوب شرقی بسته شده و صفه دارای نورگیری با مقطع دایره ای است.همچنین در ضلع جنوب غربی میان سرا دهانه طاق میانی یا میان وار از 2 طاق مجاور یا بروار بزرگ‌تر است و ناگزیر نمای میان وار که به میان سرا باز می‌شود پر دهانه‌تر و بلندتر شده و از مردم واری آن کاسته است.
کف میان سرا 20 سانتی متر گودتر بوده و با آجر شش ضلعی مفروش شده است و رواق جنوب غربی به وسیله درگاهی به شبستان زمستانی مسجد راه دارد.
شبستان 2 ستون دارد که یکی با امتداد حالت ستون بودنش محسوس نیست و فضا را به 2 قسمت تقسیم کرده است.
نکته جالب در مورد ستون‌ها این است که کنج دارای مقاطعی نیم دایره است و همین تیپ ستون‌ها را در مسجد فهرج یزد مربوط به نیمه اول قرن اول هجری داریم.
گفته میشود محراب شبستان زمستان را بر اساس کتیبه‌های موجود کهن‌ترین قسمت مسجد می‌باشد.
چفدهای ارتباطی بین 2 قسمت شبستان به جناغی تبدیل شده و پوشش شبستان هم به صورت طاق آهنگ (گهواره ای) بوده که تخریب شده است.
در کنار سر در ورودی مسجد فضای کوچکی است که شاید برای پیش نماز یا نگهبان ساخته شده است، این فضا دستکاری شده است و چهره اولیه خود را ندارد و در سمت دیگر سر در ورودی فضایی مانند سمت چپ به همراه رشته پلکانی به پشت بام مسجد راه دارد.
مصالح به کار رفته در بنا را شامل چینه و خشت خام، اندود کاهگل در شالوده اصلی بنا، آجر در 2 فرم مربع و شش ضلعی در کف سقف و نمای بنا، گچ در محراب ها، پوشش رواق ها، ایوان ورودی و اندود ماسه آهنگ در نمای ورودی عنوان کرد.
قدیمی‌ترین سفال‌های به دست آمده در ضلع شمالی بنا، متعلق به قرون 3 و 4 هجری بوده و سفال موسوم به سفال نیشابور هم در این قسمت پیدا شده است.
این بنا سال 84 به شماره 11992 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

منبع :
www.skchto.ir
fa.wikipedia.org
ferdowsbarin.com
http://www.khorasannews.com/