مجموعه حاج آقا علی شامل 8 قسمت است که هرکدام بر اساس نیازهای مختلفی ساخته شده اند، تمامی این بناها با سرمایه شخصی به نام حاج آقا علی معروف به ملا زعیم الله رفسنجانی ساخته شده است.
استاد باستانی پاریزی در کتاب پیغمبر دزدان بسیار صحبت کرده است. به عقیده ایشان حاج آقا علی ابتدا فقیر و تهیدست بوده است و از راه پیله وری روزگار می‌گذرانده است ,اما کم کم مال و منال پیدا کرده و گنجی پیدا کرده و کارش به جایی رسیده است که در سال 1298 در یک گزارش رسمی به ناصر الدین شاه در مورد او چنین آمده است :
« حاج آقا علی تاجر ، الحال اربابی معتبری در
رفسنجان به هم رسانیده است و بسیار اعتبار دارد و به جمیع و لایات و بندرات داد و ستد دارد اربابی و محصولات او زیاد خوب شده ... »
حاج آقا علی در شهر
کرمان نیز چندین بنا از جمله کاروانسرا ، مسجد و آب انبار ساخته است که تا به امروز سالم و پا برجا مانده اند . سبک خاص معماری ، کاشیکاری وگچ بری این بناها چه در داخل و چه خارج آنها همگی حکایت از فرهنگ غنی و هنرهای ارزشمند مردمان این سرزمین دارد .
قسمت‌های هشتگانه
مجموعه حاج آقا علی عبارتند از:
خانه حاج آقا علی که معروف به خانه وقفی که زیباترین بنای مجموعه
...مشاهده کامل متن است و بیشتر به کاخ و عمارت حاکم نشین شباهت دارد زیرا در چهار طرف حیاط آن اتاقها و تالارهای مختلفی قرار گرفته است که هر یک برای فصل خاصی طراحی شده است .
درون تمام اتاقها گچ بری شده و بیرون آنها از نمای اجری منظم و ریتم هماهنگی بر خودار است به طور کلی تمامی ویژگی‌های معماری بناهای مناطق حاشیه کویر در این خانه به چشم می‌خورد که از خصوصیات جالب این بنا است.
بازار مجموعه که از مهمترین بناهای آن به شمار می‌رود و دلیل محکمی برا ین مدعاست که قاسم آباد در گذشته روستای مهمی بوده است. این بازار از گذشته‌های دور تا کنون بسیار رونق داشته و محل کار و فعالیت پیشه وران و صنعتگران مختلفی بوده است.
آب انباری که در میانه بازار قرار دارد و محل تأمین آب شرب اهالی این روستا در گذشته بوده است تمامی این بنا از آجر ساخته شده است و سر در ورودی و دیوارهای آن به وسیله نقوش آجری و کاشیکاریهای زیبا تزئین شده است.
حسینیه ای در این مجموعه وجود دارد، که بیشتر از سایر اماکن مورد توجه مردم بوده است و تا به امروز پا بر جا ست. مسجد این مجموعه که اگر چه چندان بزرگ نیست اما شیوه معماری آن با تمامی مساجد این منطقه متفاوت است و به همین سبب اهمیت خاصی دارد.
محراب و دیوارهای این مسجد به شیوه زیبائی مقرنس کاری و گچ بری شده است.
کاروانسرهای بزرگی که در مجاورت بازار قرار داشته و اکنون به کلی تخریب شده است و در گذشته مکانی برای استراحت کاروانها و بار اندازی یا بارگیری کالاها بوده است.
حمام این مجموعه طبق گفته اهالی محل، دارای کاشیکاریهای زیبا و سنگ کاریهای هنرمندانه ای بوده است و متأسفانه به دلیل پایین‌تر بودن از سطح زمین در زیر خاک مدفون شده است.
بنایی نیز به نام یخدان یا یخچال در دو کیلومتری قاسم آباد و در روستای عباس آباد حاجی قرا ر دارد و مکانی است که در قدیم در زمستانها یخ در آنها انبار می‌شده و در تابستان این یخ به مصرف می‌رسیده است.
خانه حاج آقا علی دراواخر دوره قاجاریه بدست معماران یزدی و رفسنجانی ساخته وبنا شده است . دراین دوران معماری ایران تحت تاثیر معماری غربی بوده است که در معماری خانه حاج آقا علی به خوبی نمودار است معماری خانه تلفیقی از معماری ایرانی، رومی، یونانی،هندی و اروپایی است .
این خانه جزو خانه‌های چهار فصل بوده است و خانه با یک دیوار چینه ای نسبتا بلند محصور شده است در ضلع جنوب غربی خانه یک برج برای محافظت از خانه ساخته شده است و ورود به آن از روی پشت بام امکان پذیر می‌باشد خانه کاملا محصور و درون گرا است که از خصوصیات خانه‌های دشت فلات ایران می‌باشد و از جمله این درون گرایی برای خانه‌های چهار فصل کاملا مشهود است.
منبع:
http://www.hamshahrionline.ir/details/131069
http://www.khanehkheshti.com/
http://ziiireha.tebyan.net/post/439
http://www.mehrnews.com/news/1735208
http://www.seratnews.ir/fa/news/102393
http://www.fardanews.com/fa/news
