کاروانسرا و ساباط المعین التجار اهواز

خانه معین التجار یا خانه شیخ خزعل، مربوط به دوره قاجار می‌باشد و در شهر اهواز، استان خوزستان، کنار پل سفید واقع شده.
در دوره قاجار که کار کشتیرانی تجاری در رود کارون از خرمشهر به اهواز و بالعکس رونق یافت، شخصی به نام معین التجار که یک بازرگان سرشناس بوشهری بود این خانه را با همکاری شخصی به نام محمد حسن خان سعدوالدوله بنا نمود.
ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 هجری قمری به منظور پیشرفت کار بازرگانی، کارون جنوبی را که از اهواز تا به دریا راه داشت، برای کشتی رانی بیگانگان آزاد ساخت.
برادران لینچ که بازرگانانی انگلیسی بودند جزو نخستین کسانی بودند که کشتی‌های تجاری خویش را در قسمت جنوبی کارون به آب انداختند و در این منطقه که دهکده ای بیش نبود و قومی از اعراب به نام کعبیان در آن می‌زیستند، مکان هایی برای اسکان کارکنان و غلامان خود ساختند.
غلامان هندی با دستارهایی بر سر و لکاته هایی پیچیده به دور کمر، با ...مشاهده کامل متن جثه ای نحیف و پاهای برهنه، صندوق‌ها و بسته‌های کشتی اربابان خود را بر کمرگاه سنگی ساحل بندر ناصری می‌نشاندند تا بازرگانان شوشتری، دزفولی، اصفهانی و تجار دیگر شهرها که هر کدام خانه یا کوشکی در آن منطقه پر رونق تجاری برای خود فراهم کرده بودند، آن کالا را بخرند و متاع خود را اگر انگلیسی‌ها خریدار باشند بفروش برسانند.
خانه معین التجار، در کنار رودخانه کارون، کنار پل فلزی قرار گرفته است. در همسایگی این بنا در قسمت شمالی -کوچه شمالی- پارک ساحلی قرار دارد.
در قسمت جنوبی آن نیز مغازه‌های عمده فروشی و انباری‌ها قرار دارند و در قسمت شرقی آن چاپخانه قدیمی، به نام چاپخانه فرهنگ و شیرینی فروشی، نبات فروشی، پولک فروشی و... قرار دارد. در قسمت غربی آن نیز تعمیرگاه ماشین، رنگ زنی، پارچه نویسی و عکاسی قرار دارد...
اغلب خانه‌های مجلل قدیم دارای سردر یا درگاه بودند و معمولا دیوارهای آن کاهگلی بود. نسبت عرض تورفتگی سردر معمولا یک به دو بوده است. سکوهای کناری، پاخوره نام داشتند و برای کسانی که با صاخب خانه کار داشتند و لازم نبود وارد خانه شوند استفاده می‌شد.
در بین هشتی ورودی و اندرون خانه را، میان در و در تمام اتاقها را، در و نوع مشبک آن را، در و پنجره می‌گفتند. اجزای سردر متشکل از چهارچوب و قاب‌های رومی آن بوده است.
بر جستگی عمودی وسط در که از بیرون دیده می‌شود دماغه نام داشته. دوعنصر فلزی حلقه برای زنان و کوبه برای مردان بر روی اغلب درها جای داشته ولی در بعضی جاها فقط یکی بوده است.
ورودی خانه معین التجار یا خانه شیخ خزعل از قسمت جنوبی است، که با هشتی آغاز می‌شود و گربه رویی بعد از هشتی وجود دارد.
بعد از سردر وارد هشتی یا کریاس می‌شدند، هر چند که در بیشتر موافع شکل آن هشت ضلعی است اما این به مغهوم هشت (عدد 8) نیست و هشتی هایی به شکل مربع و دیگر شکل‌ها نیز داریم.
منظور از هشت چیزی است که از فضای داخلی خانه بیرون آمده و تنها جایی است که با بیرون خانه ارتباط دارد و مانع از دید افراد غریبه به داخل حریم مقدس خانواده می‌شده است.
در داخل هشتی عناصری چون سکو، چراغدان و پله ای برای بالا رفتن به اتاق بالای هشتی وجود دارد.
این خانه به شکل درونگذا ساخته شده و حیاط به صورت مرکزی می‌باشد. پوشش آن در تمامی خانه پوشش تخت می‌باشد که در ساخت پوشش‌های تخت سعی شده علاوه بر سبک نمودن پوشش از انتقال گرمای بیرون به داخل جلوگیری نمایند.
در پوشش تخت از پروز یا قاب و یا لمبه کوبی یا توفال استفاده می‌کردند.
ضلع جنوبی ساختمان، شامل در ورودی، هشتی، سه دری هایی می‌باشد. سه دری، معمولا اتاق خواب خانه بوده است. برای طراحی آن از نصف تناسب طلایی (مستطیل داخل شش ضلعی) کمک گرفته اند.
طبیعی است که با این عمق، نور را خوب جذب می‌کرده. نکته جالب توجه برای سه دری‌ها و دیگر اتاقها این بوده است که هیچ وقت از فضای آزاد (منظور حیاط نیست) وارد آنها نمی‌شدند.
در داخل این اتاق دقیقا پرهیز از بیهودگی مشاهده می‌شود و هر چیزی در جای خود قرار دارد. در پشت اتاق پستویی همراه با دولابی (یا گنجه‌های عمیق در دار) جای داشته.
رختخواب وقتی پیچیده می‌شد مثل پشتی در می‌آمد و یا چهار بالشی در کنار آن حکم مبل را پیدا می‌کرد. در آن زمان از مصالحی چون آجر، چوب و حصیر همراه با ملات گچ و ماسه و آهک استفاده شده است.
ضلع شمالی خانه شامل سه دری‌های زیباتر و بیشتری می‌باشد که در اطراف سه دری‌ها راهرو قرار گرفته است. این اتاقها برای استفاده اعضای خانواده ساخته شده و معمولا برای پسر خانواده بوده که بعد از ازدواج اتاقی در همان خانه به وی تعلق می‌گرفت، همچنین در عقب سه دریها در ضلع شمالی غلام گردش می‌باشد که بوسیله راه پله ای به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کرده.
تمامی ستونهای طبقه اول از چوب ساخته شده.
ضلع شرقی ساختمان شامل پنج دری می‌شود. در این ضلع شاه نشین خانه قرار دارد (طنبی) که به آشپزخانه راه دارد (که بنا به نقشه کلی در گذشته در تابستان غذای گرم نمی‌خوردند و بیشتر غذای خود را از بیرون تهیه می‌کردند) و چون از مهمانان در این اتاق پذیرایی می‌شده است باید دسترسی به آشپزخانه راحت می‌بود.
در ابتدای ضلع شرقی راهپله ای قرار دارد که به طبقه فوقانی ارتباط پیدا می‌کند و در رو به روی راه پله، سرویس بهداشتی قرار گرفته. در دو طرف پنج دری چراغدان، چیزی شبیه به بخاری، بود ولی در داخل دیوار قرار داشت (برای ایجاد نورو تهویه).
ضلع غربی دارای انبار (کنور) غله برای فصل زمستان و دیگر فصل‌ها می‌باشد.
خانه معین التجار دارای ایوان سرتاسری است که تمام دور حیاط را شامل شده است. در این خانه از تزئیناتی چون قوس‌های نیم بیضی، قوس‌های دوره قاجاریه، آجر چینی دوره قاجار، گوشه سازی و... بهره جسته اند. در قوس و پوشش از معماری غرب الهام گرفته شده و در دست اندازها، سرستون آجری و رگچینی از معماری سنتی دزفولی الهام گرفته شده است. این اثر در تاریخ 20 آبان 1377 با شماره ثبت 2158 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع :
http://arthut.co/
shabestan.ir
www.mehrnews.com
www.news360.ir