کاروانسرای فرسفج با حدود 4000 متر مربع مساحت در 23 کیلومتری جنوب غربی تویسرکان و 5 کیلومتری جاده تویسرکان کنگاور و در مجاورت روستای فرسفج قرار گرفته است که از مجموعه کاروانسراهای ساخته شده در عصر صفوی است که به کاروانسرای شاه عباسی شهرت یافته است .
این کاروانسرای کم نظیر سالها استراحتگاه کاروانها ، بازرگانان و زائران بوده است . سبک معماری بنا صفوی است و در اوایل قرن یازدهم ساخته شده است .
بدنه دیوارها کلاً از خشت خام است اما پایه دیوارهای حجره از سنگ و آجر پی‌چینی گردیده است. این بافت ساختمانی و ارتباط حجره‌ها به هم، باعث جریان هوا و ایجاد خنکی در روزهای گرم تابستان است.
نکته جالب که این کاروانسرا را از کاروانسراهای دیگر متمایز می‌سازد این است که این کاروانسرا دارای برج و بارو بوده که وجود این برج و باروها موجد این نکته است که احتمالاً این بنای بزرگ ضمن آن که محلی برای اقامت و محافظت و استراحت کاروانیان و مسافران بوده، در وجه دیگر دارای جنبه نظامی نیز بوده است.
شکل کاروانسرا مستطیل 4 ایوانی با ابعاد بیرونی 56 در 65 و ابعاد داخلی 32.5*335 متر است 4 برج دایر ه ای شکل در 4 گوشه آن و 3 برج نیم دایره در وسط اضلاع شرقی غربی و شمالی احداث شده است در قسمت فوقانی برجها چند ردیف آجر کاری کنگره ای کار شده برجها علاوه جنبه تزینی محل دیده بانی نیز بوده است .
در گاه کاروانسرا در وسط جبهه جنوبی بنا واقع شده است این کاروانسرا با داشتن دیوارهای قطور و سقفهای طاق ضربی آجری از استحکام فوق العاده ای برخوردار بوده و اتاقهای متعدد متصل به هم با ایوانها و فرش اندازهای مناسب بر استراحت مسافرین ساخته شده است.
در دو طرف داخلی پیش طاقه اطاقها با آجر تراش به صورت قابهای بزرگ لوزی شکل کار تزینی انجام شده است و ابعاد آجرهای 25*25*5 سانتیمتر است.
سردر ورودی کاروانسرا به شکل جالب توجهی با چند ردیف طاق جناغی‌شکل محکم و ردیف‌هایی از تزیینات آجری در ضلع شمالی کاروانسرا ساخته شده است. در این قسمت محوطه مدوری (مانند هشتی) وجود دارد که سقف گنبدی آن با ردیف‌های منظم و یکنواخت آجر پوشش یافته است
بهارخواب یا ایوان جلو اطاقها به طرز مناسبی ساخته شده که مسافرین می‌توانستند در فصول گرم از آن استفاده کنند.
وجود حیاط بزرگ برای بارگیری و باراندازی و استراحت چارپایان در تابستان‌ها مناسب می‌باشد. به موازات جبهه شمالی، شرقی و غربی آن در سه ردیف اصطبل وجود داشت که هر ردیف آن گنجایش نگهداری حداقل پنجاه راس اسب و قاطر داشت.
همچنین انبارهای متعدد برای ذخیره و نگهداری علوفه ساخته شده بود.
این کاروانسرا حجره‌هایی در چهار طرف خود دارد که این حجره‌ها به وسیله راهرویی سرتاسری به یکدیگر راه دارند. در بافت ساختمانی، محل استراحت افراد کاروان و چارپایان پیش بینی شده است.
کاروانسرای فرسفج نیز در سال 1387 خورشیدی به مجموعه‌ای برای تولید و ارائه صنایع دستی همدان تبدیل شد. برخی اشیاء کهن یافت‌شده در فرسفج امروزه در موزه همدان نگهداری می‌شود.
این بنا در سال 1376 در فهرست آثار ملی ثبت شده است .
منبع:
http://www.chn.ir/NSite
http://www.negahmedia.ir
http://miras.naserin.com/
