گنبد عالی

گنبد عالی ابرکوه روی تپه ای در مسیر جاده ابرکوه به بخش بهمن واقع شده است، این بنا از بناهای سنگی دوره دیلمیان و مربوط به سال ۴۴۸ هجری قمری و نمونه ای از هنر معماری ایرانی است و از مستحکم‌ترین بناهای قرن پنجم هجری به شمار می‌رود و از نظر طرح شبیه بناهای قرون سوم و چهارم هجری است.
گنبد عالی ابرکوه به دست عمید الدین شمس الدوله دیلمی از طایفه هزار اسبیان اشکور ساخته شده و یکی از آثار منحصر به فرد ابرکوه می‌‌باشد و یکی از سالم‌ترین بنا‌های دوره سلجوقی است .
گنبد عالی ابرکوه ، مقبره و مدفن عمیدالدین شمس الدوله نوه نصربن حسن بن فیروزان دیلمی است که در دوره حکومت سلجوقیان به حکومت ابرکوه منصوب شده بود .
ساختار بنا از سنگ و چاروگ(ساروج) و هشت گوش است که بر روی کرسی چهارگوشی که گوشه‌هایش پخ شده ساخته شده، شکل گنبد در بخش آسمانه مانند ...مشاهده کامل متن عرقچین است بلندای ساختمان ۲۲، هر بدنه دیوار۵/۴۲ و درآیگاه ۱/۲۰، بلندای آسمانه از درون ۱۲ و بلندای کرسی از روی زمین ۲ متر می‌باشد.
بر بدنه ساختمان ۳ رج چفدآویز زیر پایه گنبد ودو سنگ نبشته بخط کوفی بنایی از آجر برجسته که یکی زیر چفدآویز‌ها و دیگری بر بالای درآیگاه است.
دیوار و سقف این بنا از سنگ سفید و ملات آن گچ و ساروج است. اگر گنبد این بنا را به دقت ببینید، می‌توانید شکل گنبدهای عرقچینی را در آن تشخیص دهید. این گنبد آجر پوش که دور تا دور آن سنگ تراشی‌های ظریفی دیده می‌شود، کتیبه ای دارد که روی آن با خط کوفی نام صاحب قبر را تراشیده اند و تاریخ ساخت بنا را حک کرده اند.
یعنی سال 844 هجری قمری.
گنبد سنگی هگ ابرکوه چهار در ورودی دارد. در سه طرف جنوب، مغرب و مشرق این گنبد، سنگهای قهوه ای رنگی به چشم می‌خورد که روی آنها با خط نسخ نام چهارده معصوم حک شده است و قطعه سنگ سفید تاریخی آن که بر قسمت غربی بنا نصب شده، نام مبارک الله و علی را بر خود دارد.
در داخل گنبد سرداب وسیعی دیده می‌شود که مدخل ورودی آن نیز در داخل گنبد قرار دارد. جالب‌ترین اثر بقعه، کتیبه زیبای آجری پای گلوی گنبد می‌باشد که بر روی آن مطالبی حک شده است.
یک مدخل نیز در ضلع شمالی گنبد قرار دارد که بر سرداب زیرین مقبره راه دارد.
این بنا در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:
http://www.negahmedia.ir/
http://www.yjc.ir/fa/news/3663740/
http://www.abarkooh.ir/index.php/