گنبد چهار سوق

شهر تاریخی ساوه، که بنا بر روایات و اخبار موجود در قرون نخستین اسلامی شکل گرفته است از نمونه‌های بارز شهرهای واقع در مسیر کاروانی می‌باشد به خصوص که در محل تلاقی دو شاهراه عمده شرقی- غربی و شمالی - جنوبی قرار گرفته و به همین دلبل همواره در طول تاریخ شاهد تغییر و تحولاتی بزرگ بوده است مسجد جامع ساوه در قرن اول هجری قمری، منار مسجد میدان در سال چهار صد و پنجاه و سه هجری قمری، منار مسجد جامع در سال پانصد و چهار هجری قمری و تعداد زیادی از بناهای قرون مختلف اسلامی و بناهای فراوان موجود در بافت قدیمی شهر همچون آب انبار ها، تیمچه ها، حمامها و راسته‌ها بازارها در قرون اخیر حیات کلی شهر را در طول زمان تریسم می‌کند، هر چند که مراجعه به متون و تصویر شهر ساوه از سفر نامه اولئاریوس وجود بسیاری از بناهای از میان رفته را در گذشته اثبات می‌نماید.
همچنین این شهر از شهرهایی است که هنوز سیمای تاریخی خود را حفظ کرده است . بنای تاریخی گنبد چهار سوق که قدمت آن دست کم به پنج قرن پیش از این می‌رسد در درون بافت قدیمی شهر قرار دارد.
گنبد چهار سوق ...مشاهده کامل متن که به تکیه چهار سوق معروف است تشکیل شده است از: یک ساختمان که در چهار ضلع شمال و جنوب و شرق و غرب آن چهار دالان داشته که در قدیم به چهار بازار راه می‌یافته است.
در شمال این گنبد بازار بزرگ ساوه و در جنوب غرب آن یک بازارچه کوچک با چند مغازه به جا مانده است .هشت ضلع دیگر این بنا در داخل به صورت حجره هایی بوده که در ایام دهه عاشورا به عنوان تکیه از آن هااستفاده می‌شده است به همین دلیل این بنا به نام تکیه چهار سوق شهرت یافته است.
در بدنه چهار سوق هشت پنجره نورگیر وجود دارد که در بالای سقف حجره‌ها قرار دارند و در قسمت فوقانی گنبد نیز پنج پنجره نورگیر وجود داشته است.
گنبد این بنا به واسطه حجم زیاد که قاعده آن به قطر یازده متر و چهارده سانتی متر و ارتفاع آن در حدود چهارده متر تا کف فعلی می‌باشد یک میزان بالا نرفته بلکه بایک دور آرام در وسط تشکیل شده و دوباره به طرف بالا ادامه یافته و فرم شلجمی پیدا نموده است.
مصالح ساختمانی این بنا،گل آهک، گچ و کاشی و آجر می‌باشد و گنبد نیز با نوارهای و اشکال بیست ضلعی، دوازده ضلعی، شش ضلعی و سه گوش با نقوش پیکانی تزئین شده است.
داخل این اشکال به وسیله گچبری تزیین شده است. گنبد چهار سوق با دهانه ای نزدیک به پانزده متر و ارتفاعی به همین اندازه از بیرون دارای پلان دوازده ضلعی است که از داخل بنا دایره ای شکل بوده و شامل چهار دالان و هشت حجره می‌باشد.
این بنا در گذشته به عنوان محور اتصال راسته اصلی و مسیر اصلی بازار بوده و در دوره هایی نیز به عنوان تکیه جهت برگزاری مراسم عزاداری و نیز به عنوان زورخانه جهت انجام ورزشهای باستانی کاری داشته است، که در اثر آتش سوزی تزئینات پوشش داخلی گنبد از بین رفته اند،از جمله تزئینات باقی مانده در پا کار گنبد اسماء الله... محمد(ص) و علی (ع) می‌باشد که به خط کوفی بنایی و با کاشی اجرا گردیده است. این بنا در سال هزار و سیصد و پنجاه و شش به شماره هزار و سیصد و هشتاد و دو در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و در تاریخ بیست و هشت مرداد هشتاد و شش به مناسب روز جهانی صنایع دستی به عنوان موزه مردم شناسی شهرستان ساوه مورد بهره برداری قرار گرفته است.
در این موزه اشیایی همچون کتب خطی و دست نویس، انواع قفلهای قدیمی، ظروف مسی و سفالی، سکه و اسناد خطی، سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجار و همچنین پیکرک هایی که نشانگر پوشش‌های مختلف مردم ساوه در زمان قاجار می‌باشد به نمایش در آمده است.
این بنا در خیابان سلمان ساوجی شهرستان واقع شده است.
منابع:
http://radiofarhang.ir/index.php?mode=content&content_id=82634
http://www.iranview.com/post/10309
http://fa.wikipedia.org/