تنگ رتیل

تنگه رتیل عظیم‌ترین تنگه کویر ایران است که در فاصله ۱۳۰کیلومتری شهداد به سمت نهبندان ودر حاشیه خسک رود یا خشک رود قرار دارد و یکی از دیگر جاذبه‌ها و ناشناخته‌های این دشت برهوت می‌باشد.
اکبر رشیدی محقق و پژوهشگر معروف کرمانی که سفر‌های زمینی و هوایی گوناگونی در فصول مختلف سال به کویر شهداد داشته است از این نقطه عجیب که در جوار کلوتها آرام گرفته است بازدید کرده است.
در ادامه مطالعات پدیده‌های شگفت آور کویر لوت در بخش رودهای موجود ، چندی قبل در هنگام مطالعه رودهای چاله مرکزی یا چاله رود شور این تنگه مورد شناسائی قرار گرفت.
چاله مرکزی یا چاله رود شور در مرکز کویر لوت قرار داشته و بزرگترین چاله کویر لوت می‌باشد.
رودهای دائمی چون رود شور و کال لوت به آن ریخته و دراین چاله آرام می‌گیرند، علاوه برآن چند رود فصلی نیز آن می‌ریزد که پهناورترین آنها خسک رود یا خشک رود می‌باشد که از کوه بختو یا پختو سرچشمه گرفته و پس از عبور از شرق پوزه کال ،جاده آسفالته شهداد نهبندان را قطع نموده و بسوی چاله مرکزی ادامه مسیر می‌دهد.
البته جاده قدیم شتر رو شهداد بیرجند ...مشاهده کامل متن در شمال خشک رود با این رودخانه تلاقی می‌نماید که این نقطه در نقشه‌های قدیمی بنام منزل خشک رود ثبت شده است.
اکبر رشیدی در خصوص این سفر پر ماجرا می‌گوید: به اتفاق جمعی از کویر نوردان از کرمان به سمت شهداد عزیمت نمودیم و پس از طی ۹۰ کیلومتر در شهداد سوخت گیری کرده و به سمت کویر لوت ادامه مسیر دادیم.
طغیان رود شور در اثر بارندگی‌های بهار و آب نمکی که اطراف جاده را بطور وسیعی فرا گرفته نقاشی زیبائی بود که آرامش خاصی را تداعی می‌کرد.
در حین راه ۶۰ کیلومتر بعد از شهداد در گود نمک سر یا معدن نمک توقف کردیم و نهایتا در کیلومتر ۸۰ این جاده شب را در پایگاه هلال احمر استراحت کردیم که مورد محبت آنها قرار گرفتیم.
صبح جمعه بعد از نماز صبح عازم تنگ رتیل گشتیم ، ابتدا بعد از ۲۲ کیلومتر رانندگی به پوزه کال یا گوشکال رسیدیم ، این عارضه به صورت کلوتهائی چند طبقه از مناظر زیبا وجذاب کویر لوت می‌باشد.
سه کیلومتر بالاتر از پوزه کال که نقطه طلاقی جاده اسفالت با خشکرود می‌باشد از مسیر جاده به سمت شمال خارج شدیم.
پس ازهشت کیلومتر پیمایش در بستر خشک رود در فضائی جالب و جذاب صبحانه را صرف کردیم،عظمت خشک رودبا پهنه ۹۰ متر بسیار آشکار بود ، دیوارهای بلند خشک رود با ارتفاع حدود ۱۰۰ متر و شیب پانزده تا صد در صد چشم نواز است وشیارهای موجود در این دیواره هر کدام نقشی است که انسان را به یاد خالق هستی می‌اندازد.
در ادامه مسیر در چهارنقطه تنگه هائی را پیدا نمودیم که سه عدد آنها ارتفاع قابل ملاحظه ائی نداشتند و بیشتر شباهت به آبراهه می‌دادند.
در بررسی این تنگه‌های فرعی به آثاری از حشرات (سوسک و کفشدوزک ) و پر پرندگان و پوست مار برخورد کردیم ،بعد از بررسی این تنگه‌های فرعی سرانجام پس از طی مسافت ۲۵ کیلومتر درمسیر خشک رود به تنگ عظیم و شگفت آور رتیل رسیدیم.
در ابتدای تنگه عظمت دیوارها که کاملاً عمودی و با ارتفاع بیش از ۵۰ متر وجود داشت، بسیار رعب آور بود زیرا جدار این دیوارها لایه لایه از ماسه درشت با رنگ‌های مختلف بود که تصور می‌کردیم ممکن است ریزش نمایند.
پس از ثبت و گرفتن عکس ، در داخل تنگه پیشروی نمودیم و با شگفتی تمام پس از ۵۰۰ متر بادنیائی ازحیات منجمله حشرات متنوع شامل پروانه‌های بزرگ و کوچک، کفشدوزک‌های قرمز، شب پره، انواع مگس در اندازه و رنگهای مختلف خصوصاً زرد رنگ و حتی مورچه‌های کوچک مواجه شدیم ، پرواز چند نوع پرنده و آواز آنها بسیار گوش نواز بود و از همه عجیب‌تر حرکت سریع رتیل‌های خورشیدی با رنگ زرد و شکم‌های پرو پاهای پر ازمو و پرز در اطراف ما بود که ترسی دلنشین را به همراه داشت.
رتیل خورشیدی یا رطیل شتری دارای دوآروره قوی است ودر هنگام خطر بعضاً صدائی بین فش فش و خش خش از خود خارج می‌کند. نوع ماده آن بزرگتر از نوع نر بوده و سرعت این حشره تا ۱۶ کیلومتر در ساعت می‌رسد ، برای اولین مرتبه در صحراهای عراق شناسائی شده و بعداً در شن زارهای جنوب غربی آمریکا و مکزیک مورد مطالعه قرار گرفته است ، این رطیل از حشرات و عقرب و مارمولک تغذیه می‌نماید و انواع مختلفی دارد و افسانه هائی در مورد این رتیل نقل می‌کنند از جمله قادر است با آرواره‌های خود شکم شتری را که روی زمین دراز کشیده پاره نماید و بدین علت به آن رتیل شتری می‌گویند ، البته از شتر داران قدیمی شهدادی علت نامگذاری سئوال شد که گفتند علت نامگذاری آن شباهت رنگ این رتیل با شتر است.
این رتیل در آروره خود نوعی سم دارد که شکار خود را بیهوش می‌نماید.
اگر انسان را گازبگیرد خطرناک نمی‌باشد و شخص گزیده شده برای جلوگیری از عفونت باید به پزشک مراجعه نماید .رتیل خورشیدی در شب به شکار می‌پردازد و در طول روز در پناه سایه بدور از نور مستقیم خورشید به استراحت می‌پردازد، و بدین علت علاوه بر رتیل شتریآن را رتیل خورشیدی نامیده اند.
تعداد آنها در این تنگه آنقدر زیاد است که در هر گامی که بر می‌داریم ممکن است با یکی از آنها روبرو شویم وبه همین جهت به نظر می‌رسد که نام تنگ رطیل زیبنده‌ترین نام برای این تنگه می‌باشد.
در عظمت تنگ رتیل باید اضافه نمایم تا قبل از ملاحظه این تنگه فکر می‌کردم که بزرگترین تنگه کویر لوت تنگه زبان مار می‌باشد که در لوت مرکزی وجود دارد.
و با اینکه بارها به تنگه زبان مار مسافرت کرده بودم، با ملاحظه این تنگه به این نتیجه رسیدم که تنگ رتیل با داشتن حدود ۲۰ کیلومتردیواره در ارتفاع‌های مختلف و ۳۰ کیلومتر مسیر بدون دیواره، وجمعا با ۵۰ کیلومتر مسیر عظیم‌ترین تنگه کویر می‌باشد در حالیکه طول تنگه زبان مار در بلندترین شاخه تنها ۷ کیلومتر می‌باشد.
سرچشمه تنگ رتیل از جنوب چاله ای است که در عمق ۵۰ کیلومتری ابتدای تنگ قرار داشته و علت بوجود آمدن این چاله ریزش چند رود فصلی است که همگی از ارتفاعات خراسان جنوبی سرچشمه میگیرند .
و نام این رودها به ترتیب رود پلاسی، رود انبار، رود بصیران، رود کرمعلی و رود ریگ می‌باشد. و کلیه این رودها از شمال به این چاله می‌ریزند.
در بعضی نقاط دیوارهای تنگ رتیل ریزش نموده بود وبا سختی حدود ۳ کیلومتر پیشروی نمودیم ، دمای هوا علی رغم خنک‌تر بودن آن در داخل تنگه ساعت ۱۲ ظهر در سایه ۴۰ درجه سانتی گراد بود و ا ین در حالی است که هم اکنون فصل بهار می‌باشد .
پس از تهیه عکس و گزارش از تنگه خارج شدیم و در ادامه رو به شمال در بستر خشک رود ۷ کیلومتر دیگر جلو رفتیم وسپس به سمت غرب پیچیدیم و مجدداً وارد تنگ رتیل شدیم.
در داخل تنگه به سختی از دیواره غربی آن بالا رفته و روبه سمت جنوب غرب رانندگی نمودیم وتا به جاده آسفالته شهداد نهبندان رسیدیم. و از طریق این جاده به کرمان برگشت نمودیم، عصر جمعه ساعت ۷ به کرمان رسیدیم.
این سفر پر بار جمعا با ۴۵۰ کیلومتر رفت و برگشت حدود یک و نیم روز به طول انجامید.

منابع:
http://safirjonoob.ir/
http://www.ettelaat.com/ne
http://www.mehrnews.com/news/2259082/
باتشکر از گزارش آقای اکبر رشیدی محقق و پژوهشگر