آدرس : سد گمپو فداغ در جنوب استان فارس ، شهرستان گراش ، در دهستان فداغ واقع شده است.
در ۳ کیلومتری جنوب فداغ ، در قسمت شمالی بخش بیرم و 5 کیلومتری جنوب شرقی آبادی محمد زینا ، "
سد گمپو فداغ " بنا گذاشته شده است.
قدمت این سد که بر روی رودخانه فصلی بنا شده ، به
دوره ساسانیان باز می‌گردد ، یعنی حدود 800سال پیش ،
سد گمپو فداغ با ۲۵متر ارتفاع ، عرض ۲۰متری و ضخامتی 6متری ، از مصالحی چون سنگ و ساروج ساخته شده است.
جالب است که بدانید تنها با استفاده از ملات آهکی و بدون استفاده از بستهای فلزی و در
میانه ، با قطعات سنگ لاشه ، قلوه سنگ ، ملات آهکی یا ساروج این سد استوار گشته است.
یکی از مهمترین دلایل نسبت دادن این سد به
دوره ساسانی علاوه بر نوع مصالح آن ، یافت شدن بقایای سفالینه‌های
دوره ساسانی ، و نیز وجود قلعه‌های ساسانی " دیده بان " و " میمون دژ " در این منطقه است.
" گمپ " و " گمپو " در لغت به معنی چشمه می‌باشد ، چشمه ای جوشان که به طور دائم در حال جوشیدن و به زبان محلی در حال " گمپ " زدن است. این سد نیز روی رودخانه فصلی بنا شده که آب حاصل از بارش باران بر ارتفاعات
...مشاهده کامل متن که از دامنه‌ها سرازیر شده را ذخیره کرده و در گذشته برای کشاورزی در دشت واقع در پایین تنگه گمپو مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
همچنین در پایین دشت این سد ، چشمه‌ای قرار دارد که اهالی فداغ ، آب این چشمه را برای درمان بیماری پوستی و روماتیسم مفید می‌دانند .
یکی از نکات جالب این سد، وجود سه دریچه با وسعت120×60 سانتیمتر ، در میانه دیواره سد با ارتفاع‌های مختلف و فواصل معین می‌باشد ، که به منظور تنظیم مقدار آب مخزن سد و خروج آب تعبیه و طراحی شده است.
ناگفته نماند که هم اکنون این دریچه‌ها از جهت سر آب با چیدن سنگهایی مسدود شده است ، ولی از جهت پایاب باز است. همچنین برج آبگیر سد که در قسمت پایاب سد واقع شده است ، به طرز جالبی در ارتفاع 8 متری دیواره سد ، بر روی صخره طبیعی و پیش آمده کوه نشسته و از سطح دیواره به صورت نیم دایره ، برجستگی پیدا کرده است.
از جمله دلایل ماندگاری این سد می‌توان به شیوه آب گیری آن اشاره داشت ، در این روش آب مخزن سد ، از طریق دریچه‌ها و برج آبگیر در مجرایی که در دامنه صخره ای کوه کنده شده است ، وارد و راهی قسمت پایین دست می‌شده است.
این شیوه سبب گشته تا جریان خروجی آب به دیواره سد آسیبی نرساند . همچنین محصور بودن دیواره سد در میانه تنگه نیز از دیگر دلایل ماندگاری سد گمپو فداغ محسوب می‌شود.
در فاصله 300متری جنوب بالادست سد گمپو ، بقایای دیواره دیگری یافت شده است که از نظر مصالح و شیوه ساخت نسبت به سد گمپو فداغ ، کیفیت کمتری دارد و دو احتمال برای این دیوار داده می‌شود.
نخست اینکه مربوط به یک سد قدیمی‌تر باشد و دیگری اینکه برای کنترل شدت جریان آبهای ورودی به دریاچه اصلی سد گمپو فداغ ، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
لازم به ذکر است که در جریان حمله افغان‌ها قسمتی از این سد تخریب شده است اما روایت اهالی از سرگذشت این سد متفاوت می‌باشد ، آنها اینطور روایت می‌کنند که سالها بعد از ساخت این سد ، شخصی به نام عالی سیاه با ریختن اسید بسیار قوی ، این سد را می‌شکند و سیل آب ، باعث نابودی مزارع و باغهای فداغ و قرای همجوار می‌شود.
مردم فداغ که از این موضوع مطلع می‌گردند ، او را تعقیب کرده و در نزدیکی سد میگیرند و با سنگ و چماق او را از پای در می‌آورند و در همانجا دفنش می‌کنند.
گفتنی است هم اکنون قبر عالی سیاه ، نزدیک آب انباری در قسمت پایین سد وجود دارد که از قدیم مرسوم بوده است کسانی که به این مکان می‌آیند سنگی را به نیت تنفر و انزجار از این شخص به قبرش می‌زنند ، و اکنون به گونه ای شده است که این قبر به تلی از سنگ تبدیل گردیده است .
ناگفته نماند سد تاریخی گمپو در تاریخ ۹/۱/۱۳۷۸ با شماره ۲۲۸۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منبع :
http://fa.wikipedia.org
http://www.ghatreh.com
http://www.fedaghnews.com
http://fedagh.ir
http://tebna.ir
http://www.yjc.ir
