مناره خسروگرد

مناره خسروگرد در ده کیلومتری غرب شهر سبزوار واقع شده است که متعلق به قرن ششم هجری قمری می‌باشد .ارتفاع این مناره حدود بیست و هشت متر می‌باشد و در بالای آن دو رشته کتیبه کوفی و تزئینات لوزی شکل مشاهده می‌شود.
تاریخ کتیبه به سال پانصد و پنج هجری قمری می‌رسد.
مناره تاریخی خسروگرد سبزوار در غرب استان خراسان رضوی و در کنار جاده قدیم ابریشم قرار دارد و نشانه ای از زندگی در کویر می‌بشد که مردم را با محبت و دوستی به خود جذب می‌کند.
این بنای بسیار زیبا در سال پانصد و پنج هجری قمری به دستور " تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید "، همدوره با حکومت سلجوقیان برای راهنمایی و محل اطراق مسافران و کاروانیان خسته جاده قدیم ابریشم ساخته شده است.
این اثر دیدنی با بیست و هشت متر ارتفاع در حدود پنج کیلومتری غرب شهر سبزوار، در حاشیه جاده اصلی تهران - مشهد واقع شده که چند سال قبل نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرمت و بازسازی شده است.
اهر ساله حدود هجده تا بیست میلیون ...مشاهده کامل متن مسافر و گردشگر از کنار این اثر تاریخی و دیدنی عبور می‌کنند که این امر، معرفی بیشتر، تغییر کاربری و بهره برداری بهینه مسافران و گردشگران از این بنای تاریخی و باستانی را می‌طلبد.
اهالی این منطقه در قدیم الایام ، شب‌ها با روشن کردن مشعلی بر فراز این مناره ، کاروانیان را به سوی خود فرا می‌خواندند تا میزبان مسافران خسته از راه باشند.
افزون بر روشن کردن مشعل بر بالای مناره، آب انبار و حوض انبارهای کنار جاده نیز کاروانیان را به سوی این مناره هدایت می‌کردند .
بر اساس کاوش‌های باستان شناسی، مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که همچون فانوس دریایی به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده که به جاده به ابریشم معروف می‌باشد احداث شده است .
این مناره دارای سه جزء پایه، بدنه و راس می‌باشد که پایه آن مستطیل شکل و محاط در یک سازه آجری نیم هشت بوده و در پخی‌های این هشت ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه شده است.این بدنه دارای تزئینات آجری با آرایه‌های لوزی نیم بیضی است که دور آن منقش به رشته کتیبه کوفی و اطراف آن با آجر کاری تذهیب شده است.
راس این مناره بر روی تونگان یا نعلبکی قرار دارد که بدنه آن دارای تزئینات آجر کاری موسوم به مئاندر ( دارای پیچ و خم ) می‌باشد.
تنها بنای قدیمی شهرستان سبزوار که مراحل سفت کاری و نازک کاری آن همزمان اجرا شده مناره خسروگرد می‌باشد که به شکل استادانه و به سبک رازی در قرن ششم هجری قمری صورت گرفته است .
پایه این میل دارای پلان مربعی می‌باشد که در گوشه‌های آن پخ هایی به عرض دو متر اجرا شده که محل ورودی چهار حجره در این بخش است. ارتفاع بخش پایه حدود دو و نیم متر است و عرض هر ضلع آن در پایین شانزده متر و در بالا حدود پانزده و نیم متر می‌باشد.
به منظور امکان دسترسی به بدنه میل در دو ضلع شرقی و غربی دو ردیف پله تعبیه شده است. هر یک از این ردیف پله‌ها دارای شش پله است که طول هر کف پله و ارتفاع آن ، به جز پله اول، سی و پنج سانتیمتر می‌باشد .
ارتفاع پله اول شصت و پنج سانتیمتر و عرض کف پله آن همان سی و پنج سانتیمتر است.
عرض پله‌ها نود و پنج سانتیمتر که با در کنار هم قراردادن سیزده آجر بصورت راسته ایجاد شده است. در دورتادور بالای بخش پایه یک نیم پله به ارتفاع هشت سانتیمتر و عرض پنجاه و پنج سانتیمتر جهت جلوگیری از ریزش آب به دیوارها اجرا شده است.
نمای بخش پایه با استفاده از آجرهای به شکل مربع و با ضله بیست و پنج سانتیمتری ایجاد شده که تنها در دو جهت افقی و عمودی قرارگرفته اند.
روی بخش پایه با استفاده از آجرهای جدید در دوره‌های مرمت اخیر پوشش داده شده است که ابعاد آن با آجرهای استفاده شده در نمای پایه متفاوت است.
ساقه میل در واقع بخشی است که بر روی سکوی پایه قرارگرفته و بدنه اصلی میل بر روی آن ساخته شده است. به علاوه درب دسترسی به بدنه میل نیز در ضلع غربی بخش ساقه تعبیه شده است.
شکل این بخش تقریبا مکعبی است که طول هر ضلع آن در محل اتصال به پایه حدود پنج متر و در محل اتصال به بدنه چهار متر و بیست سانتیمتر می‌باشد. ارتفاع ساقه میل از روی سکوی پایه دو متر و هشتاد سانتیمتر است.
نمای این بخش تنها با استفاده از آجرهای مربع شکل با ضلع بیست و پنج سانتیمتری ساخته شده و جهت کارگذاری آنها ، به جز در بالاترین رگ ، فقط بصورت افقی است.
اجرای آجرهای قالب زده با تکنیک سایه روشن و کم شدن از قطر میل تا راس موجب شده در بنا ریتم و حرکت ایجاد شود که این حرکت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تکرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه ای به رهگذران بدهد.
شکل بدنه بصورت استوانه ای می‌باشد که از پایین به بالا قطر آن کم می‌شود . ارتفاع کلی این بخش بیش از بیست و پنج متر است که حدود هشتاد درصد ارتفاع کلی میل را شامل می‌شود.
قطر خارجی بدنه در پایین‌ترین نقطه پنج متر و در بالاترین نقطه و در زیربخش راس حدود دو و نیم متر می‌باشد. قطر داخلی بدنه در پایین حدود دو مترن هشتاد و پنج سانتیمتر و در زیربخش راس سک و نیم متر می‌باشد .
با توجه به اختلاف قطرهای داخلی و خارجی بدنه می‌توان گفت که ضخامت دیوار در پایین حدود یک متر و در بالا نیم متر است.
بدنه میل از دو بخش اصلی دیوارهای خارجی و ستون میانی تشکیل شده است. پله‌های گردانی که در بدنه میل ساخته شده اند بر دو این بخش تکیه دارند. بدنه دارای هشتاد و سه پله است که عرض بزرگترین آنها که در پایین قرارداد نود و پنج سانتیمتر است.
جهت امکان دید در بدنه ده عدد نورگیر در تعبیه شده است که با انتقال نور به داخل میل روشنایی لازم را برای امکان بالارفتن از میل فراهم کرده اند.
راس بالاترین نقطه میل را تشکیل داده و بر روی یک تونگان یا نعلبکی قرارگرفته است. شکل استوانه ای کامل این بخش این احتمال را بیشتر می‌کند که چیزی از ارتفاع میل کم نشده است و نظریه برخی که معتقدند میل بلندتر از اندازه کنونی بوده است، چندان صحیح به نظر نمی‌رسد.
قطر خارجی راس در بالاترین نقطه دو متر و هشتاد سانتیمتر است که حدود سیزده نفر به راحتی می‌توانند بر روی بخش راس گرداگرد یکدیگر بنشینند.
اجرای سایه روشن آجرها باعث شده گزند آفتاب کمتر به بدنه بنا برخورد کند و در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب کویر محو نشده و از فواصل دور قابل مشاهده باشد .
همچنین در این مناره نقش هایی به نام سوستیکا به شکل (+) مشاهده می‌شود که این نقش تحت عنوان گردونه مهر در بسیاری نقاط جهان از هزاره سوم قبل از میلاد شناسایی شده که تپه باستانی موسوم به دامغانی سبزوار و قدیمی‌ترین بنای تاریخی این شهرستان یعنی آتشکده آذر برزین مهر که این نقش موجب شکل گیری حجم بنا شده از آن جمله می‌باشند .
این اثر در تاریخ پانزده دی سال هزار و سیصد و ده با شماره ثبت هفتاد و هفت به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع :
http://fa.wikipedia.org/
http://www.irna.ir/
www.salamsarbedar.com/