این مسجد یکى از بناهاى تاریخى و از قدیمترین مساجدى است که در سده‌‌‌‌هاى نخستین اسلامى بنا شده است .برخی این مسجد را آتشکده دانسته و گفته اند که در
دوره ساسانیان ، آتش مقدس را از آتشکده کاریان به آنجا می‌آوردند .
در اینکه در نی ریز آتشکده بوده تردیدی نیست ، اما اینکه این مسجد در مکان آتشکده بنا شده جای تردید است.
این مسجد زیبا برای اولین بار بوسیله " آندره گدار " مدیر کل سابق باستانشناسی
ایران مورد بررسی قرار گرفت و کتیبه‌های محراب آن خوانده شده در کتاب آثار
ایران از نشریات اداره کل عتیقات ترجمه آقای سید محمد مصطفوی در صفحه 100 مطالب کوتاهی راجع به
مسجد جامع نی ریز درج گردیده و چنین توضیح داده شده که
ایوان اصلی مسجد به شیوه بناهای
ایوان دار بنا گشته و بقیه مضافات بنای فعلی مسجد جامع بتدریج در قرون متمادی احداث گردیده است و قدیمیترین قسمت مسجد
ایوان است که در قسمت جنوبی به چشم می‌خورد.
بناهای پیرامون آن الحاقی است .
ایوان اصلی دارای طاقی ساده ، گاهواره ای شکل بوده و ضلع پیشین
ایوان ...مشاهده کامل متن سر تا سر باز و ضلع عقب ایوان را دیوار ضخیمی مسدود نموده که محراب قدیمی در همین دیوار احداث گردیده است ، اضلاع شرقی و غربی ایوان هر یک دارای پنج طاق نمای عمیق است که فعلاً از صورت طاق نمایی خارج گردیده‌اند .
تاریخهای تغییرات و تعمیرات مسجد بر سردر ورودی و قدیمیترین تاریخها در محراب ایوان به چشم می‌خورد و قدیمیترین تاریخ را که در مسجد جامع نیریز می‌توان یافت سال 363 سال بنای محراب ایوان جنوبی است ولی امکان دارد تاریخ قدیمیتر از آن نیز در مسجد وجود داشته باشد که از میان رفته است.
تاریخ 363 مربوط به تعمیراتی است که در دوره عضدالدوله دیلمی در مسجد مذکور امجام شده و تاریخ 460 مربوط میشود به تعمیرات در دوره سلجوقیان دوره سلطنت آلب ارسلان سلجوقی.
سال 560 مربوط میشود به تعمیرات مسجد در دوره خوارزمشاهیان و دوره سلطنت سلطان ایل ارسلان خوارزمشاهی مربوط میشود.
در سمت چپ دیوار محراب نیز کتیبه هایی گچ بری شده است که متأسفانه تاریخ ندارد . به پیشانی سردر ورودی مسجد نیز سه کتیبه مربوط به تعمیرات مسجد باقی است که تاریخ یکی از آنها 1300 هجری و مربوط به تعمیرات دوره قاجاریه است.
از دیگر نکات جالب این مسجد درخت سرو 1100ساله ای است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته اما قدمتی بسیار زیاد دارد و متاسفانه گفته میشود که این سرو کج شده است همچنین برخی دیوار‌های مسجد دچار شکاف هایی شده است که موجب نگرانی مردم متدین شهرستان نی ریز شده است .
منبع :سایت خبری تحلیلی نی ریز پرس
این مسجد زیبا برای اولین بار بوسیله " آندره گدار " مدیر کل سابق باستانشناسی ایران مورد بررسی قرار گرفت و کتیبه‌های محراب آن خوانده شده در کتاب آثار ایران از نشریات اداره کل عتیقات ترجمه آقای سید محمد مصطفوی در صفحه 100 مطالب کوتاهی راجع به مسجد جامع نی ریز درج گردیده و چنین توضیح داده شده که ایوان اصلی مسجد به شیوه بناهای ایوان دار بنا گشته و بقیه مضافات بنای فعلی مسجد جامع بتدریج در قرون متمادی احداث گردیده است و قدیمیترین قسمت مسجد ایوان است که در قسمت جنوبی به چشم می‌خورد.
بناهای پیرامون آن الحاقی است . ایوان اصلی دارای طاقی ساده ، گاهواره ای شکل بوده و ضلع پیشین ایوان سر تا سر باز و ضلع عقب ایوان را دیوار ضخیمی مسدود نموده که محراب قدیمی در همین دیوار احداث گردیده است ، اضلاع شرقی و غربی ایوان هر یک دارای پنج طاق نمای عمیق است که فعلاً از صورت طاق نمایی خارج گردیده‌اند .
تاریخهای تغییرات و تعمیرات مسجد بر سردر ورودی و قدیمیترین تاریخها در محراب ایوان به چشم می‌خورد و قدیمیترین تاریخ را که در مسجد جامع نیریز می‌توان یافت سال 363 سال بنای محراب ایوان جنوبی است ولی امکان دارد تاریخ قدیمیتر از آن نیز در مسجد وجود داشته باشد که از میان رفته است.
تاریخ 363 مربوط به تعمیراتی است که در دوره عضدالدوله دیلمی در مسجد مذکور امجام شده و تاریخ 460 مربوط میشود به تعمیرات در دوره سلجوقیان دوره سلطنت آلب ارسلان سلجوقی.
سال 560 مربوط میشود به تعمیرات مسجد در دوره خوارزمشاهیان و دوره سلطنت سلطان ایل ارسلان خوارزمشاهی مربوط میشود.
در سمت چپ دیوار محراب نیز کتیبه هایی گچ بری شده است که متأسفانه تاریخ ندارد . به پیشانی سردر ورودی مسجد نیز سه کتیبه مربوط به تعمیرات مسجد باقی است که تاریخ یکی از آنها 1300 هجری و مربوط به تعمیرات دوره قاجاریه است.
از دیگر نکات جالب این مسجد درخت سرو 1100ساله ای است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته اما قدمتی بسیار زیاد دارد و متاسفانه گفته میشود که این سرو کج شده است همچنین برخی دیوار‌های مسجد دچار شکاف هایی شده است که موجب نگرانی مردم متدین شهرستان نی ریز شده است .
