بوکان

شهرستان بوکان چهارمین شهرستان استان آذربایجان غربی بعد از شهرستان‌‌های ارومیه و خوی و میاندوآب می‌باشد و یکی از شهرستان‌های کردنشین استان آذربایجان غربی ایران است که در منطقه تقریباً کوهستانی و معتدل قرار گرفته است.
این شهرستان با وسعت ۲۵۴۱٫۳۰۶ کیلومترمربع، حدود ۶٫۵۰ درصد از سطح استان را به خود اختصاص می‌دهد. این شهرستان در ارتفاعی حدود ۱۰۰۰ تا بیش از ۲۰۰۰ متر از سطح دریا بوده و شیب میانگین وزنی آن ۸ درصد محاسبه گردیده‌است.
از سطح شهرستان ۳۰٫۳۱ درصد اراضی کوهستانی، ۲۹٫۷۳ درصد تپه‌ها و ۳۹٫۹۶ درصد بقیه را اراضی دشتی، سیلابی و... تشکیل می‌دهند.
شهرستان بوکان در منطقه تقریباً کوهستانی و معتدل قرار گرفته که از جهت شمال به شهرستان میاندوآب و از جنوب به شهرستان سقز و از شرق به شهرستان شاهین‌دژ و از غرب با شهرستان مهاباد همسایه‌است.
مرکز این شهرستان شهر بوکان است که ارتفاع آن از سطح دریای آزاد ۱۳۷۰ متر می‌باشد.
تا پیش از دورۀ قاجاریه نامی از بوکان در منابع تاریخی و جغرافیایی دیده نمی‌شود، اما نتایج حاصله از کاوشهای باستان شناسان، تاریخ این منطقه را به هزارۀ نخست ق م می‌رساند.
این شهرستان در حدود ۳۰۰۰ سال قبل تحت نام ایزیرتو پایتخت تمدن مانناییان بوده‌است. آثار این تمدن بسیار هنرمند قابل توجه بوده و نمونه‌هایی از آثار به تاراج رفته اش در موزه‌های جهان از قبیل موزه توکیو و موزه ارومیه دیده می‌شود.
این تمدن در شمالغربی ایران سکنی داشته‌اند. هنر معروف آنها ساخت آجرهای لعابدار بوده‌است. آجرهای با طرحهای رنگین که طرح آنها پس از گذشت حدود ۳۰۰۰ سال تقریباً سالم باقی مانده‌اند.
نمونه‌ای از این آجرها در موزه شرق کهن توکیو یافت می‌شود. همچنین کاوشهای سالهای 1364 و 1369ش در روستای قلایچی، کتیبه‌ای به خط و زبان آرامی کهن به دست آمده است که تاریخ آن را، 716ق‌م تخمین زده‌اند.
مضمون کتیبه، به رسمیت شناختن فرمانروایی تختگاه مانا به وسیلۀ «خدای معبد شاهی» و ادامۀ حکمرانی آنان در آن سرزمین اشاره دارد
درباره وجه تسمیه "بوکان"، برخی بر این عقیده هستند که «بو» به معنی سرزمین و «کان» به معنای معدن است و بوکان به معنای سرزمین معادن می‌باشد اما از مشهورترین این روایات این است که کلمه "بوکان" را واژه‌ای کردی و مرکب از «بوک» (عروس) و «ان» (نشانۀ جمع یا نسبت)دانسته‌اند.
هرچند این نظریه تنها در صورتی درست است که ما این اسم را با لهجه فارسی تلفظ کنیم یعنی «بوکان Bukan»، این در حالی است که ساکنین این شهر و همهٔ مردم کردزبان آن را بصورت «بوکان Bokan» ادا می‌نمایند.

شهرستان بوکان دارای ۲ بخش به نامهای مرکزی و سیمینه‌است و دارای دو شهر بوکان و سیمینه است و ۷ دهستان دارد. بخش مرکزی دهستان‌های آختاچی، ایل تیمور، ایل گورک و بهی فیض اله بیگی و بخش سیمینه دهستان‌های آختاچی شرقی ـ آختاچی محلی و بهی دهُبکری را شامل می‌شود.
زبان مردم این شهر کردی سورانی است و زبان سورانی خود به چندین لهجه تقسیم می‌شود. لهجهٔ رایج در سنندج لهجهٔ اردلانی است و لهجهٔ منطقهٔ بوکان نیز مکریانی نام دارد.
درباره مذاهب مردم بوکان باید گفت، در آبان ۱۳۷۵، از جمعیت شهرستان ۹۴ درصد را مسلمانان تشکیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۹۲ درصد و در نقاط روستایی ۹۸ درصد بوده‌است.
مردم بوکان عمدتا سنی و شافعی مذهب می‌باشند. همچنین در این شهر اقلیتهای مذهبی همچون زرتشتی و ارامنه و کلیمی نیزساکن هستند.
بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان بوکان برابر با ۲۲۴،۶۲۸ نفر بوده است، که از این تعداد ۱۰۲، ۴۸۸ نفر آنان مرد و ۱۰۱، ۸۲۰ نفر آنان زن بوده‌اند. تعدادخانوارهای شهرستان بوکان درسال۱۳۹۰ بالغ بر ۵۷٬۰۰۰خانواراست.
همچنین این شهرستان طی بیست سال از میزان شهرنشینی نسبتاً بالایی برخوردار بوده‌است. به طوری که میزان شهرنشینی از ۹۹/۴۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۳۷/۶۸ درصد در سال ۱۳۷۵ رسیده‌است.
قلعه داش کند ، آسیاب کهنه ، قلعه قره کند ، کور خانه ، قبرستان قدیمی قاجر ( هزاره اول و دوم قبل از میلاد )، قلعه عباس آباد ( ساسانی )، قلعه اوغلام، قلعه سماقان، قلعه چاورچین، سد قدیمی ( قورمیش )، دخمه علی کند ( صفویه )، قلعه بوغه، قلعه امیرآباد ، قبرستان کانی شیشه، گنبد سردار، قبرستان خراسانه، قبرستان شیخلو ، قبرستان داش ، قبرستان کافی موزه و ...از جمله آثار باستانی این شهرستان می‌باشند.

منابع:
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.bookan-ag.ir/tabid/936/Default.aspx
http://www.bokan.blogsky.com/1388/08/07/post-80