طاق شیرین و فرهاد

طاق شیرین و فرهاد در استان ایلام ،در 40 کیلومتری شرق شهر ایوان و 7 کیلومتری جنوب شرقی روستای چهل زرعی از توابع بخش زرنه و در نزدیکی جادهء ارتباطی ایوان _ سومار واقع شده است.

این بنا از نظر قرارگیری نسبت به جاده آسفالته در سطحی پایین‌تر و در ضلع غربی رودخانه کوشک که در تنگه جاری است قرار دارد.
طاق شیرین و فرهاد در انتهای تنگه یعنی جایی که عوارض طبیعی تنگه( صخره‌های دو طرف جاده) گسترده ترو از هم فاصله گرفته اند قرار دارد.
مصالح این بنا با معماری خاص و بی نظیری و بدون استفاده از ملات، روی هم چیده شده اند و مربوط به دوره ساسانیان است .
طبق گفته‌ها و روایت‌ها وقتی شیرین وفرهاد از این منطقه میگذشتند برای استراحت شبانه فرهاد کمتر از یک نیمه روز برای راحتی شیرین این بنا را ساخته و به همین دلیل اکثر مردم محل بخصوص ریش سفیدان این بنا را طاق شیرین می‌خوانند.
طاق شیرین و فرهاد تماما از سنگهای حجیم تراش خورده تشکیل شده که به صورت خشکه چین و بدون ملاط و به صورت رج رج بر روی هم قرار ...مشاهده کامل متن گرفته اند.
برش دادن تپه هم به خاطر وضعیت ساخت بنا و عدم ریزش آن بوده است.
بنای طاق در فضای داخلی کاملا یکنواخت، ساده و بدون هرگونه تزئینی بوده است. در سطح داخلی بنا در حال حاضر کفی وجود ندارد و فقط در بخش نعل درگاهی پوششی از سنگهای تخت لاشه‌ای از جنس صخره‌های بالادست بنا پوشیده شده است.
به همین دلیل درضلع شمال غربی سطح داخلی بنا گمانه ای در مجاورت دیوارهای شمال و غرب ایجاد شد، که کفی بدست نیامد. براساس شواهد موجود احتمالاً کف بنا چون نعل درگاهی از سنگهای لاشه ای تخت کف سازی نموده اند.
اکنون کف بنا شامل شن وخاک به صورت فشرده شده می‌باشد.
بنا رو به جنوب شرقی بر پا دامنه کوه قرار گرفته و از نوع طاقهای سنگی است و به خاطر قرارگیرفتن در مسیر فرسایش صخره‌های متلاشی شده در زیر تلنباری از خاک وشن دفن شده بود.
این بنا در سال 1379 در برنامه ای پژوهشی ومرمتی از زیر خاک بیرون آورده شد.
این بنا طاقی سنگی با پلانی مربع شکل است و یک اتاقک نیمه زیر زمینی که به طول cm320 و عرض cm290 و ارتفاع cm220 از کف طاق ساخته شده است اطلاق نام طاق به این بنا می‌باشد
درسطح تحتانی دیوار شمالی بنا دریچه ای با پوشش بدون دور( تخت) به ابعاد cm 100× 145× 64 ساخته شده است.
ورودی بنا در بخش جنوب شرقی با پوشش بدون دور( تخت) و به ابعاد Cm 125 ×130 ×80 ساخته شده است.
تغییر حالت پشت بام طاق از هلالی به حالت مسطح و یکنواخت مهم‌ترین تفاوت این بنا با طاق‌های دیگر است که شیوه معماری آن را منحصر به فرد می‌کند.
پشت بام پلکانی بنا قبل از خاکبرداری آن، در زیر لایه‌هایی از خاک و شن کاملاً مدفون بود که پس از خاکبرداری و پاکسازی این قسمت، بخش ناچیز ولی در عین حال با اهمیت شامل سه قطعه سنگ در دو ردیف ( سنگهای رج ائل ودوم پشت بام) بدست آمد که با الگو گرفتن از این قسمت باقیمانده و بررسی دقیق سنگهای جمع آوری شده در حین خاکبرداری، دیگربخشهای پشت بام باز خوانی و احیاء شدند.
با بازخوانی و احیاء پشت بام بنا مشخص شد که معماران دور تا دور بنا را به منظور جمع نمودن وخارج کردن زمختی و دید نامناسب منظره بیرونی طاق گهوارهای با ایجاد یک مربع کامل در حاشیه طاق گهواره ای در پشت بام بنا به ابعادcm 530 × 530 و در ارتفاع cm 180 از کف بنا پوشش پشت بام ربه صورتیک پوشش پلکانی شامل چهار پله بر روی هم بوجود آورند.تفاوت این بنا با دیگر بناهای هم عصر در شیوهء ساخت آن است.
ابتدا محل احداث بنا در شیب طبیعی کوهپایه انتخاب شده و بعد سطح شیب دار را رو به شرق برش داده و بیش از نیمی از بنا را در درون برش ایجاد شده احداث کرده اند.
تنها بخش بیرونی بنا شامل سقف پلکانی و دو طرف درگاه دارای منظر بیرونی می‌باشد. دیوارهای بنا در سه جهت شمال، جنوب وغرب محصور در برش احداث شدهء تپه بوده بصورتی که بخش تراش خوردهء سنگها در نمای داخلی و بخش نتراشیده در برش دیواره قرار گرفته است.
طاق آهنــگ نوع طاق بنا را تشکیل داده که این طاقها خاص دوران تاریخی( ساسانی) است.
مصالح ساخت این بنا را سنگهای حجیم تراش خورده تشکیل داده که به صورت خشکه چین و بدون ملاط و به صورت رج رج بر روی هم قرار داده اند. برش دادن تپه بخاطر وضعیت ساخت بنا و عدم ریزش آن بوده است.
بعد از ساخت دیوارها، با حرکت دقیق هند سی و معمـاری در ارتفـاع cm 110 خیز طاق شروع و پوشش بنا را با قرار دادن سنگهای تراش خورده بصورت عمود در کنار هم بصورت طاق گهواره ای یا آهنگ در ارتفاع cm 220 بوجود آورده اند.
معماران با بکار بردن 175قطعه سنگ تراش خورده فقط دیوارها و طاق گهواره ای را احداث نموده اند.
سنگهای بکار رفته در بنا در هر رج، درارتفاع یکسان و در یک خط تراش خورده اند.سنگها بدون ملاط،زبانه و یا چفت و بند بر رئی هم قرار گرفته که در اندازه‌های طولی با هم متفاوت می‌باشند.
بزرگترین قطعه سنگ بکار رفته در این بنا ، در سردر در ابعاد cm 72 ×55 ×132 و کوچکترین آن به ابعاد cm 24× 26 در دیواره بنا بکار رفته است.
در ردیف دوم و سوم پلکان ، سنگها نسبت به ردیف زیرین cm20 تا 19 به طرف داخل عقب نشینی دارند.این فاصله در هر دو ردیف با قلم شانه ای در یک خط افقی بصورت سرتاسری ایجاد شده است.
در ردیف چهارم که آخرین است از سنگهای نسبتاً بزرگتری استفاده کرده اند. با این تفاوت که عقب نشینی این ردیف از سنگها cm 5 می‌باشد.
سنگهای ردیف آخر دارای آب پرهای حجاری شده ای بود که آنرا صیقل داده اند.
همچنین در سطح فوقانی این ردیف از سنگها، بستهایی فلزی از نوع دم چلچله ای دیده می‌شود که هدف معماران از اجرای آن تثبیت سنگها و استحکام پشت بام بنا بوده است.
در بخش غربی پشت بام بنا به فاصله‌ی cm 150از پلکان ردیف اول در مجاورت برش ایجاد شده در تپه به ارتفاعcm 150 دیواری به طول 8 متر در جهت شمال به جنوب با استفاده از قلوه سنگ رودخانه ای و ملاط شفته به منظور پیشگیری از ریزش دیوارهء برش تپه وفرسایش خاک بر اثر عوامل طبیعی بر روی بنا و مدفون شدن آن احداث گردیده است.
این دیواره نیز در بخشهایی آسیب دیده بود که باز سازی و مرمت گردید.
نوع معماری بنا، نوع مصالح به‌کاررفته در بنا، شمار اندک این بناها در کشور، قرار گرفتن بر سر یکی از راه‌های فرعی و میانبر از عراق به کرمانشاه و از همه مهم‌تر تفاوت در شیوه ساخت این اثر با بناهای مشابه و هم عصر و ناشناخته بودن اثر، از خصوصیات این بنا بشمار می‌آیند.
منطقه گرمسیری ایوان غرب هم این بنا را در مسیر کوچ عشایری قرار داده که از آن به عنوان منطقه قشلاقی استفاده می‌کنند
بنای طاق شیرین وفرهاد نیز یکی از این بناهای منحصر به فرد بوده که در منطقه کوهستانی ایواان به جهت موقعیت استراتژیک منطقه احداث گردیده است.
این بنا در نوع خود بی نظیر بوده و تفاوت در نوع ساخت آن نسبت به دیگر بناهای مشابه قابل توجه است.
این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۹۶۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع:
http://www.webshad.com
http://www.zagrosefarda.com
http://payam.tv3.ir
http://mehrnews.com/
http://fa.wikipedia.org
http://www.beytoote.com/iran/
http://ilambastan.blogfa.com/post-28.aspx
http://isna.ir
http://www.yjc.ir
http://www.eyvangharb89.blogfa.com/post-109.aspx
http://mymag.persianblog.ir/post/514