بنای بیستون

آدرس : حدود ۳۰ کیلومتری شرق کرمانشاه
واژه بیستون در زبان پهلوی «بَهیستان» و سپس «بَهیستون» شد. این واژه در سده‌های نخست اسلامی «بهستون» و امروزه بیستون خوانده می‌شود. یادآوری می‌گردد شکل واژه‌ای که امروزه «بی ستون» به معنی «بدون ستون» گفته می‌شود، از گویش‌های محاوره‌ای بوده و فاقد اعتبار است.
کوه بهستان یا بیستون به معنی جایگاه خدایان این کوه باستانی و مقدس در طول ۵ کیلومتر و عرض ۳ کیلومتر در شرق استان کرمانشاه و بر سر راه ابریشم قرار دارد و یکی از معتبر‌ترین آثار باستانی جهان می‌باشد .
که در سال ۸۵ در لیست آثار برجسته جهانی در یونسکو ثبت گردید .
این محوطه آثاری از پیش از تاریخ تا الان را در خود جای داده است .
آثاری همچون :
کتیبه داریوش بزرگ - تراشه فرهاد کوه کن-پرستشگاه شاهنشاهان پارتی- سراب بیستون-مجسمه هرکول-نقش برجسته میتریدات دوم شاهنشاه اشکانی_بقایای سد ساسانی-نقش برجسته گودرز_ نیایشگاه شاهنشاهان-ماد_بقایای بناهای ساسانی_ بقایای شهر باستانی هخامنشیان و پارتیان-غار شکاچیان – مر خریل – مر تاریک – مر آفتاب – مر دودر – تپه نادری –کاروانسرای ایلخانی – بقایای پل ساسانی-جاده حاشیه سراب – بقایای گورستان قدیمی – دژ تاریخی مدفون – سنگ بلاش– ...مشاهده کامل متن سنگ‌های تراشیده ساسانیان –– بنا‌های ایلخانی – کاروانسرا‌های صفوی – وقف نامه شیخ علیخان زنگنه
پل بیستون و آثار پراکنده دیگری در بیستون قرار دارد .
در تاریخ 13 جولای 2006 برابر با 22 تیرماه 1385 در سی امین اجلاس یونسکو که در شهر ویلنیوس لیتوانی برگزار گردید، کتیبه و نقش برجسته داریوش به شماره 1222 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
این اثر منحصر بفرد پس از ثبت تخت جمشید، چغازنبیل، میدان نقش جهان، تخت سلیمان، پاسارگاد، گنبد سلطانیه و بم و منظر فرهنگی آن هشتمین اثر ایرانی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
سنگ‌نبشته بیستون بزرگترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است.
سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.
براساس ارزیابی ایکوموس و رای اعضای کمیته میراث جهانی، به دلیل انطباق ویژگی‌های کتیبه و نقش برجسته داریوش با معیارهای شماره II و III کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (1972)، این اثر در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید این معیارها عبارتند از:
معیار II: نقش برجسته و کتیبه داریوش که به دستور داریوش اول به وجود آمده نشانه بارزی از ارتباطات مهم ارزش‌های بشری در توسعه هنر و نوشتار یادمانی است.
نمایش نمادین پادشاه هخامنشی در برابر دشمن او گواه سنتی در هنر نقش برجسته‌های یادمانی است که تاریخ آن به مصر باستان و خاورمیانه برمی گردد. هنری که در دوره هخامنشی و امپراطوری‌های بعدی توسعه بیشتری یافت.
معیار III: محوطه تاریخی بیستون در مسیر یکی از اصلی‌ترین جاده‌های ارتباطی بین ایران )پارس( و بین النهرین قرار گرفته و با کوه مقدس بیستون مرتبط است .در حالی که شواهد باستان شناختی استقرار انسانی در دوران پیش از تاریخ در محل دیده می‌شود، اما مهمترین آن از قرن ششم پیش از میلاد تا قرن ششم میلادی است.
کتیبه بیستون از این جهت که تنها متن یادمانی شناخته شده هخامنشی است که یک رویداد تاریخی ویژه یعنی برپایی مجدد امپراطوری توسط داریوش اول)کبیر( را مستند می‌کند، اثری منحصر است .
نام بیستون از واژه پارسی باستان «بغستان» به معنی جایگه بغ گرفته شده‌است. نخستین اشاره به این جایگاه در کتاب دیودوروس سیکولوس بود که در آن بخشی از نوشته‌های کتزیاس یونانی درباره بیستون آورده شده‌است.
در این اشاره سنگنبشته بیستون کنده شده به دست سمیرامیس ملکه اسطوره‌ای آشوری معرفی شده و بیستون را (Bagastanon oros) معرفی کرده‌است. در آن اشاره به بیستون آورده شده بود که کوه بیستون به اهورامزدا پیشکش شده‌است.
محوطه جهانی بیستون از اعتباری مضاعف در تاریخ ایران باستان و جنوب غرب آسیا برخوردار است. این محوطه‌ی تاریخی در مکانی استراتژیک و مسلط بر سر راه مهم اتصال دهنده‌ی فلات ایران به بین النهرین قرار گرفته و از دوران باستان مورد استفاده بوده است.
از دیدگاه تاریخی، محوطه‌ی بیستون دارای توالی بی وقفه‌ی باستان شناختی از دوران پیش از تاریخ تا قرن 20 میلادی می‌باشد. مهمتر اینکه یکی از مدارک قابل توجه تاریخ بشر یعنی نقش برجسته و کتیبه داریوش کبیر که مدرکی کلیدی برای رمزگشایی خط میخی بود در این محوطه قرار گرفته است.
در واقع به واسطه‌ی کتیبه مذکور بود که سر هنری راولینسون کار طولانی و پرزحمت خود را که منتهی به خواندن خط میخی فارسی باستان در سال 1847میلادی شد را آغاز کرد.
این کتیبه را ملکه کتیبه‌های شرق باستان و لوح روزتای آسیا لقب داده اند. این اثر در تاریخ 15/10/1310 به شماره 70 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
سنگ‌نبشتهٔ بیستون در ارتفاع چند ده متری از سطح زمین و بر دامنهٔ رو به جنوبی کوه پراو ساخته شده‌است و از آثار به جای مانده از پلکانی در قسمت بالایی کوه بیستون احتمال می‌رود که سنگ تراشان از این راه برای رسیدن به محل استفاده می‌کرده‌اند و پس از پایان کار پکان را به منظور غیرقابل دسترس کردن اثر تراش داده‌اند.
سنگ‌نبشتهٔ بیستون بر سنگ‌هایی از جنس آهک ایجاد شده که از آثار رنگ لعاب قهوه‌ای مانندی که پس از همراه شدن با ذرات اکسیده شده آهک و همچنین بقایای سربی که در چند سطر نخست اثر دیده شده‌است به نظر می‌آید در پایان کار برای افزایش طول عمر اثر تمام نمای آن را با اندودی ناشناخته پوشانده‌اند.
ارتفاع کلی کتیبه ۷ متر و ۸۰ سانتی متر و طول آن ۲۲ متر می‌باشد و در مرکز آن ۵ ستون به خط میخی فارسی باستان دیده می‌شود. هر یک از ۴ ستون اولیه قدری کمتر از ۲ متر عرض و ۴ متر ارتفاع دارد.
متن فارسی باستان جمعاً ۵۲۵ سطر دارد. بر روی پنج ستون مذکور اهورامزادا بر روی صفحهٔ بر‌آمده‌ای قرار گرفته و بر روی همهٔ این اشکال در حال پرواز است. اهورامزدا با چهرهٔ انسانی و ریشی مستطیلی تجسم یافته و از میان انوار یک فرص خورشید بسیار بزرگ که در حال نورافشانی، پدیدار گشته است.
بر روی سر او یک تاج تابناک با شاخ‌هایی قرار گرفته که نشانه و رمز خدایی بودن اوست. اهورمزدا دست چپش را با حلقه‌ای به سوی داریوش دراز کرده و به این ترتیب مشغول انجام مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطهٔ پادشاهی به داریوش می‌باشد.
وی با دست راستش که بلند کرده خیر و برکت برای داریوش می‌خواهد. خود داریوش تاج پادشاهی بر سر دارد. سبیلهایش تابیده و ریشش مستطیلی شکل و به شیوهٔ ریش پادشاهان آشور است که ده طره داشته.
داست راست داریوش به حالت دعا و راز و نیاز به سوی اهورمزدا دراز است و با دست چپش کمانی را گرفته است. داریوش به اندازهٔ معمولی بعنی به قد ۱۸۰ سانتی متر نشان داده شده است.
داریوش با پای راست خود گئومات را زیر لگد انداخته به طوری که یک پا و دو دست گئومات به حالت تضرع بالا آمده است. از سمت چپ، در پشت سر داریوش دو نفر از درباریان نیزه‌دار و کماندار با تیرکش ایستاده اند و هر دو ریش‌های بلندی دارند.
با توجه به نقشه‌های نقش رستم، نیزه‌دار مذکور «گبری»و کماندار «آسپاتینا» می‌باشد. این دو نفر قدشان از داریوش کوتاه‌تر و در حدود 150 سانتی متر است، ولی از پادشاهان یاغی که مجسمۀ آنها تا سینۀ داریوش است (120 سانتی‌متر)، بلندترند.
پشت گئومات بلافاصله 8 نفر از غاصبین تخت و تاج پادشاهی و پیشوای قبیلۀ سکاها، «تیگراخائودا»که نظر به تیزی نوک کلاهش هشت سانتی‌متر از داریوش بلندتر است، نقش گردیده است.
همۀ آنها به وسیلۀ زنجیری به یکدیگر متصل هستند. قسمتی از مجسمه‌های کتیبۀ بیستون در زمان دو جنگ جهانی موقعی که سربازان از کنار آن عبور کرده‌اند، ویران گردیده است.
مجموعاً این نقوش حد متوسط 3 متر ارتفاع و 5.48 متر طول دارد.
این نقش برجسته پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. طول این نقش برجسته ۶ متر و عرض آن ۳٫۲۰ متر می‌باشد، نماد فروهر بالای نقش دیده می‌شود.
داریوش دست راستش را به نشانه ستایش اهورامزدا بالا برده و پای چپش را بر سینه گئومات مغ که زیر پای او افتاده نهاده‌است. شورشیان که دست‌هایشان از پشت و گردنشان با ریسمان به هم بسته شده‌است پشت سر هم در برابر داریوش ایستاده‌اند.
یک نیزه دار و یک کماندار پشت سر داریوش دیده می‌شوند. بلندی قامت داریوش در نقش ۱۸۰ سانتیمتر، قامت نیزه دار و کماندار حدود ۱۵۰ سانتیمتر و قامت شورشیان حدود ۱۲۰ سانتیمتر است.
متن و نقش بر اثر عواملی چند از جمله عوامل زمین شناختی فرسایش باران و باد رسوب مواد آلی رشد جلبک در درز سنگها و تأثیر سایر پدیده‌های طبیعی فیزیکی شیمیایی و نیز تخریب به دست بشر بویژه در عصر رواج تفنگ - که از قسمتهای برجسته و نمایان‌تر نقش و از فاصله دور به عنوان نشانه استفاده می‌کرده‌اند - و ناآگاهی‌ها و بی مبالاتی‌های دیگر آسیب جدی دیده‌است.
کته‌های اصلی کتیبه بیستون از این قرار است: معرفی داریوش از زبان خود او، دودمان هخامنشی، چگونگی اعاده پادشاهی به هخامنشیان، شیوه حکومت داریوش، مرگ کمبوجیه، طغیان گئوماتا و کشته شدن او در پاییز ۵۲۲ ق م، شورش و طغیان در بسیاری از سرزمین‌ها و سرکوبی آن‌ها و اعاده نواحی بسیاری که از فرمانبرداری سر باز زده بودند، پیروزی‌هایی که در نوزده نبرد نصیب داریوش شده‌است و از جمله پیروزی مهم و دشوار بر سکاها، چگونگی استقرار آرامش و امنیت در امپراتوری پهناور، رد ادعاهای یاغیان ضدحکومت، هشدار نسبت به دروغگویی، دفاع از راستی و راستگویی، دعای نیک در حق کشور و مردم، سپاسگزاری داریوش از یاریهای اهورامزدا در غلبه بر معارضان و بازگشتن صلح، اندرز به شاهان آینده و کسانی که کتیبه بیستون را می‌خوانند، نام کسانی که در غلبه بر گئوماتا از داریوش پشتیبانی کردند و اشاره به انتشار متن کتیبه در سراسر قلمرو هخامنشی به خط میخی و سه زبان پارسی باستان، بابلی و ایلامی.
این کتیبه‌ها کلید کشف رمز کلیهٔ خطوط میخی گردید. به ویژه «سر هـ. رالینسون» در این موفقیت سهمی بسزا دارد.
منبع :http://bisotun.ichto.ir/Default.aspx?tabid=2235
https://fa.wikipedia.org