بند قیصر ( پل شادروان شوشتر )

بند قیصر (پل شادروان شوشتر ) قدیمیترین پل جهان است که مربوط به دوران ساسانی می‌باشد.
پل شادروان شوشتر ۴۴ دهنه دارد و حدود ۵۰درصد آن بازسازی شده است.
برخی بر این باورند که پل شادروان شوشتر قدیمی‌ترین پل جهان می‌باشد که دارای 44 دهنه بوده است و برخی نیز گفته‌اند 48 دهنه داشته است.
آنها ساخت پل را به زمان شاپور اول ساسانی می‌دانند که والریان رومی را پس از اسارت وادار به ساخت این پل و سد شادروان نمود.
پل بند شادروان در 300 متری جنوب بند میزان – در شمال غربی شوشتر – بر روی شاخه اصلی رود کارون (شطیط)ساخته شده است. و در حال حاضر بقایای آن در کنار پل آزادگان به چشم می‌خورد.
این سد ۱۵۰۰ قدم طول داشت و هنوز هم برای برگرداندن آب کارون به مزارع بکار می‌رود.
احتمال زیاد می‌رود که شاهنشاه ایران اسیران رومی را در ناحیهٔ گندی شاپور و شوشتر مستقر کرده باشد. ایرانیان مهارت رومیان را در فنون بسیار اهمیت می‌دادند و بلاشک هم سد و پل بزرگ شوشتر عمل مهندسین رومی است.
پل بند شادروان دارای ۴۴ ...مشاهده کامل متن دهانه بوده که در حال حاضر تعداد ۳۷ دهانه آن موجوداست. ظاهراً این پل در طول تاریخ چند بار به عمد تخریب شده‌است.
در دانشنامه جهان اسلام، درباره بند قیصر آمده است:
پل‌بند والرین یا بند قیصر در شوشتر را سربازان و مهندسان رومی که در ۲۶۰ میلادی همراه امپراتور روم والریانوس به اسارت شاپور اول درآمده بودند، بنا کردند.
نویسنده کتاب مجالس المؤمنین در این مورد گفته است که پادشاه ساسانی پس از شکست قیصر روم اسیران رومی را بفرماندهی برانوش برای ساختن پل بند عظیمی در شوشتر مستقر کرده و در ازای آزادی آنها ساختن بند میزان را خواستار شد به گفته شاهنامه فردوسی :3 سال ساختن شادروان طول کشیده است.
برای ساختن این پل بند مسیر رودخانه را توسط سنگهای تراش و منظم فرش کرده و بوسیله بست‌های فلزی به هم محکم کرده اند.
شادروان به معنی فرش و بساط گرانمایه ومنقش می‌باشد و چون از بند میزان تا شادروان کف رودخانه را توسط سنگ‌های تراش منظم فرش کرده اند به شادروان معروف می‌باشد.
پل بند شادروان در جهت شرقی – غربی بر روی رود شطیط ساخته شده است. پل بند شادروان دارای 44 دهانه بزرگ و 43 دهانه کوچک می‌باشد.در حال حاضر 9 دهانه در سمت شمال و 28 دهانه در ضلع جنوبی پل باقی مانده است طول پل چیزی بیشتر از عرض رودخانه می‌باشد و حدوداً 500 متر طول دارد.
در ساختمان این بند دو قوس محدب رو به جریان آب و به سمت شرق و یک قوس مقعر رو به جهت جریان آب قرار دارد هر چند این قوسها معلول بستر طبیعی رودخانه هستند ولی می‌توان آنرا در شمار بندهای قوسی بشمار آورد.
در کناراین پل بند آسیابهایی قرار داشته که توسط انرژی آب چرخهای این آسیابها به حرکت در می‌آمده است و [بر انتهای ضلع شرقی پل بند در جایی که پل بند در شهر وارد می‌شد.یک سردر عظیم آجری قرار داشته که در هنگام گذشت از پل بند افراد از زیر این سردر عظیم عبور می‌کرده اند.] مصالح بکار رفته در ساختمان این پل بند از سنگ لاشه و ملات ساروج بهمراه خاکستر است .
عرض پی‌های پل 7 متر می‌باشدو عرض دهانه‌های آبرو آن 8 متر می‌باشد و ارتفاع از تاج تا کف پل 10 متر می‌باشد.
در ساختمان این پل بند از سنگهای تراشیده شده که بوسیله بست‌های فلزی به هم مرتبط شده اند استفاده شده است.
یکی از دلایل ساخت این پل بند عظیم بخاطر بالا آوردن و آرام نمودن جریان آب توسط پی و پایه‌های پل بند شادروان و ورود آن به نهرداریون برای آبیاری مزارع میان آب بوده است.
دوره‌های مرمتی: -پل بند شادروان در دورة صفوی و حکومت فتحعلی خان حاکم شوشتر مرمت شده است.
طبق کتاب تذکره شوشتر: توسط فتحعلی خان بازسازی شده است. -در زمان حکمرانی میرزا حشمت الدوله (نیمه دوم قرن 13)هفت چشمه ویران شده بازسازی شد. -در سال 1311 نظام السلطنه مافی قصد مرمت پل را داشته ولی بعلت طغیان نتوانسته این کار را به انجام برساند.
-در سال 1380 اولین فعالیت مرمتی پل بند بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفته است و دو دهانه از پل مرمت شده اند .
دوره‌های تخریب شادروان و دلایل اصلی آسیب‌های آن در طول زمان گذشته: 1- تخریب پل توسط حجاج یوسف در شورش شیب خارجی (بر اساس کتاب تذکره شوشتر) 2-بر اساس تحقیقات محلی که توسط آقای شرف الدین و عبدالرضا فرهی صورت گرفته ویرانی دهانه‌های میانی پل بند توسط انگلیسیها وبوسیله مواد منفجره صورت گرفته است.
ظاهراً برای قطع ارتباط این شهرستان با شهرستان دزفول و جلوگیری از فرار نیروی کار ارزان از این منطقه یعنی شوشتر و مسجد سلیمان به سمت دزفول و دیگر شهرها بوده.
در دایرةالمعارف مصاحب، آمده است:
بند قیصر، بندی که در قرن ۳ میلادی به امر شاپور اوّل ساسانی در شوشتر رود کارون ساخته شده است. گویند رومیانی که در جنگ با ایران اسیر شده بودند در ساختن این بند به کار گرفته شدند و به همین مناسبت بند قیصر خوانده شده است.
در فرهنگ معین نیز آمده است:
... سدی است که در زمان شاپور اول ساسانی و به امر او پس از اسارت قیصر روم توسط برانوش، مهندس رومی در نزدیک شوشتر ساخته شد. این سد ۱۵۰۰ قدم طول داشت و هنوز هم برای برگرداندن آب کارون به مزارع به کار می‌رود.
بند قیصر، سدی است که به امر شاپور اول ساسانی به دست رومیان و توسط مهندس رومی به نام برانوش (بزانوش، اورانوش) در شوشتر (کنار پل شوشتر) ساخته شد. ترتیب ساختن این سد چنین بود که همۀ آب رودخانه را به شعبه‌ای که از آن خارج کرده بودند برگردانیده‌اند و معروف به آب گرگر است که هنوز موجود می‌باشد.
کف رودخانه را با سنگ‌های بسیار محکم فرش کرده‌اند. خود سد از سنگ‌های بزرگ سماقی که همۀ آنها را به‌هم پیوند داده‌اند ترکیب یافته است که با چشمه‌ها و دریچه‌های مربوط برای اجرای آبیاری اراضی مجاور بسیار مناسب است.
پل شوشتر روی این سد قرار دارد.
فردوسی نیز در ضمن سرودن شعری مربوط به این پل نام سازنده آن را برانوش آورده و پس از ساختن آن به روم برگشته است.
در قرن هشتم که ابن بطوطه به شوشتر رفته این پل قابل استفاده نبوده، چرا که وی می‌گوید : عمق رودخانه زیاد است و محاذی دروازه دسبول، مانند بغداد و حله جسری از کشتی‌های کوچک درست کرده‌اند.
مولف تذکره شوشتر تجدید بنای آن را به وسیله فتحعلی‌خان از حاکمان اواخر صفویه می‌داند.
این پل بارها مرمت شده است تا اینکه در سال 1303 قمری سیلاب برای چندمین بار آن را شکست و دیگر تعمیری در آن انجام نشد و دائما در حال ویرانی بیشتر شد.
پل معروف به بند قیصر همراه 15 اثر تاریخی آبی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو بصورت یکجا در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ {۵ تیرماه ۱۳۸۸}در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ ثبت شد.

منبع:
http://irinn.ir/news/17663
http://hamshahrionline.ir/details/206370
http://tnews.ir/news/934E13625866.html
http://www.khuzestan1001.ir/
http://mihannab.ir/2014/11
http://www.itsh.ir/fa/Home/ShowArticle?articleId=3