فهلیان منطقه ای بسیار مهم به لحاظ تاریخی و باستانی که یکی از دهستانهای پنجگانه بخش
ممسنی می‌باشد و تقریباً در باختر بخش واقع شده و از رود فهلیان و چشمه سارها مشروب می‌شود.
قصبه فهلیان دارای حدوداً ۷۵۰ تن سکنه است .
گویش مردم این
سامان لری است .
گویش لری این مردم شاخه ای از فهلویات است و قرابت و هم ریشگی با زبان فارسی دری دارد و آکنده از واژه‌ها و ریشه‌های افعال پهلوی ساسانی است.اهالی بخشهای
مرکزی دشمن زیاری و
رستم و قسمتی از بخش ماهور میلاتی نیز به این زبان تکلم می‌کنند.
این منطقه از یازده آبادی تشکیل شده که مرکزش قریه فهلیان است . این منطقه در حدود ۲۰۰۰ تن سکنه دارد و آبادیهای مهم آن سروان گر، فهلیان ، جنجان ومیانه است .
راه شوسه
کازرون به
بهبهان از وسط این دهستان عبور میکند.
بر سر وجه تسمیه و ریشه واژه فهلیان مابین مورخین و زبانشناسان اختلاف نظر است برخی آنرا از ریشه «فهلویات» جمع مونث «فهلویه» منسوب به «فهلو» با معانی مجازی یا تبعی: شجاع، دلیر، بزرگ و حتی شهر یا شهری که در اصل به صورت پهله، پهلو، پرتو (در
...مشاهده کامل متن سنگ نبشته‌های داریوش بزرگ) و به معنی پارت بوده است و برخی نیز فهلیان را معرب ریختار پارسی پهلوی یا همان پهلیان یا پهلویان دانسته اند.
رود فهلیان و چشمه سارها تامین کننده آب مشروب و زراعی این منطقه است . در پیرامون این دشت حاصلخیز مناظر چشم نواز و زیبایی است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب میکند.
آب و هوا ، اقلیم و پوشش گیاهی این منطقه سبب گردیده که هزاران سال مرکز سکونت انسانها بوده است چرا که انسانهای نخستین هر چه را که برای سکونت و زندگانی نیاز داشته اند به بهترین وجه در این سامان در اختیار داشته اند.
فهلیان منطقه ای است با قدمت تاریخی کهن و در خور توجه که به قولی و بر اساس نظریات برخی دیرین شناسان قدمت این منطقه بدیع و زیبا به ۸۰۰۰ سال میرسدکه در قدمت ۳۵۰۰ ساله آن مابین باستان شناسان و مورخین اتفاق نظر است.
در دوران حکومت ال سغلر و ال مظفر فهلیان رونق تجاری قابل ملاحظه ای داشته است به طوری که تا عهد صفویه بازارچه حمامها و مساجد اباد و ضخر ههای متروک ان باسازی گردیده که اثار ان هنوز باقی است .
این قصبه در حملات افغان‌ها در سال ۱۱۳۶ ه.ق به شولستان خراب و مردمش پراکنده گردیدند ملی در زمان حکومت صالح خان بیات والی فارس برابر نوشته ایکه دردامنه کوه بر صخره ای حک شده مجددا"اباد گردیده است.این شهر چنین است :
در همان ساعت بنا کردند استادان دهر
ساختند از فضل حق این تکیه گاه دلنشین
بررسی‌های باستان شناسی در سه دشت رستم، نورآباد و فهلیان تا کنون منجر به کشف ۲۵ محوطه هخامنشی شده است که این موضوع اهمیت سایر اکتشافات منطقه فهلیان را دو چندان میکند.
در حدود چند کیلومتری فهلیان و در دل صخره بزرگی نخستین نقش برجسته نیایش آب و نیایش مذهبی در ایران دیده می‌شود که به دوره ایلام میانه مربوط و قدمت آن به ۳۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد در این نقش برجسته یکی از پادشاهان ایلامی بر تختی که ماری بر آن چنبره زده و نیایش کنندگانی در اطراف آن وجود دارند و ماهی هایی که در آب در حال شنا کردن هستند دیده می‌شود.
این نقش که به نقش کورانگون شهرت دارد نشان می‌دهد که پیش از هخامنشیان نیز این منطقه مورد توجه ایلامیان بوده است.در حال حاضر از این نقش برجسته که به عنوان قدیمی‌ترین نقش برجسته ایرانی شناخته شده است، محافظت نمی‌شود و در آستانه تخریب است.
از سوی دیگر در محدوده دشت فهلیان محوطه ای به نام تل اسپید وجود دارد.
چند سال پیش هیات باستان شناسی آنجا را لایه نگاری کردند و تقریبا توالی گسترده ای از دوره ایلامی، هخامنشی و حتی پس از دوره هخامنشی در آن جا شناسایی شد.
حدود ۷۰ سال پیش زمانی که ارنست هرتسفلد این منطقه را مورد بررسی قرار داد حاکم منطقه تل اسپید کتیبه ای ایلامی به هرتسفلد هدیه می‌دهد که او نیز طرح آن را می‌زند و روی آن مطالعه میکند و متوجه می‌شود که در تل اسپید معبدی متعلق به الاهه "این شوشیناک" وجود داشته که این موضوع نیز نشان می‌دهد که از مدت‌ها پیش این منطقه مورد توجه ایرانیان باستان بوده است.
مجموعه عوامل نشان می‌دهد که دشت فهلیان در دوره ایلامی به طور جدی توسعه پیدا کرده و به ناحیه ای مهم در آن دوران مبدل گردیده بود. بررسی‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که تقریبا در دشت رستم، دشت فهلیان و دشت نورآباد حدود ۶۵ محوطه باستانی مهم و درخور شناسایی شده است.
لیدوما یک محوطهٔ باستانی بسیار باشکوه تاریخی دیگریست که در منطقهٔ فهلیان فارس در شهرستان نورآباد ممسنی در مجاورت روستای سروان ( سورون )، در زیر تپه‌ای که در گفتار محلی از آن به قلعه کلی یاد می‌کنند، کشف شده است.
منبع :
http://www.iranatlas.info/
http://www.diaremamasani.ir/
http://www.aftabir.com/
www.negahmedia.ir
