محوطه‌ی باستانی جنجان واقع در نورآباد
ممسنی فارس و در مجاورت روستای جنجان ، با همکاری پژوهشکده باستان‌شناسی و دانشگاه سیدنی و به سرپرستی "علیرضا عسگری" و "دانیل پاتس" از زیر خاک سر برون آورده و بنایی بزرگ با ویژگیهای معماری
تخت جمشید است.
از جایی که کاخ هخامنشی واقع شده به فاصله 800 متر رودخانه "فحلیان"می‌گذرد. در پشت این کاخ کوه "بالاسبز" دیده می‌شود و از آن‌جایی که هخامنشیان بناهای خود را در کنار کوهپایه‌ها بنا می‌کردند.
انتخاب این محل نیز بی‌دلیل نبوده است . بررسی‌های باستان‌شناسی در سه دشت
رستم، نورآباد و فهلیان تا کنون منجر به کشف 25 محوطه هخامنشی شده است که این موضوع اهمیت کشف
کاخ جنجان را دو چندان می‌کند.
بنای هخامنشی جنجان که شباهت زیادی به کاخ‌های
تخت جمشید دارد و احتمالا این بنا یک بنای حکومتی بوده زیرا سبک کاری که در آن انجام گرفته فوق‌العاده قوی و هنرمندانه بوده است.
نمی‌توان به درستی تشخیص داد که این بنا در زمان کدام پادشاه هخامنشی ساخته شده است ، اما با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی به نظر می‌رسد در زمان شاهان اول هخامنشی یعنی یا داریوش و یا خشایارشاه
...مشاهده کامل متن این بنا ساخته شده است.
از آنجا که این دو پادشاه بلافاصله و پشت هم به قدرت رسیدند، احتمالا در اواخر دوره داریوش و اوایل دوره خشایارشاه ساخته شده باشد. همچنین
هرآنچه در تخت جمشید به عنوان سبک هنری پارسی دیده‌ایم در این‌جا هم می‌بینیم و سبک کار کاملا به بناهای تخت جمشید شباهت دارد.از این روی این بنا همزمان با تخت جمشید ساخته شده باشد و بین این بنا با تخت جمشید و شوش ارتباطی وجود داشته است.
اما نمی‌دانیم جنس سنگی که برای پایه ستون‌ها استفاده شده از کجا آورده شده است.
کاخ جنجان حدود ۶۰ متر مربع وسعت دارد و سبک گل‌های لتوسی و نوع تکنیکی که در پایه ستون‌ها به کار رفته به پایه ستون‌های برزن جنوبی تخت جمشید شباهت دارد.
اما ابعاد و اندازه‌ها با ابعاد پایه ستون‌های صد ستون تخت جمشید برابری می‌کند.نکته جالب آن‌که این سبک شاید شبیه پایه ستون‌های تخت جمشید باشد اما در نهایت تفاوت‌هایی نیز دارد که آن را به لحاظ سبکی مختص به خود می‌کند.
جالبی این بنا در آن است که سه راه‌پله داشته که دو راه‌پله در گوشه‌ها و یک راه‌پله در وسط قرار گرفته است. سنگ‌های افتاده در کنار این راه‌پله‌ها به ایوان تعلق دارد.
روی این سنگها کنگره‌های به سبک تخت جمشید قرار گرفته بوده که در هر یک متر یک کنگره قرار داشته است. با این حساب 15 کنگره در این ایوان سوار بوده است. بخشی از شالی ستون‌ها در فصل اول حفاری به‌دست‌آمده است و قطر این پایه ستون‌ها بیش از یک متر است.
به این ترتیب ستونی که روی این پایه ستون‌ها قرار می‌گرفته بین 12 تا 14 متر بوده است.
همچنین، با توجه به وجود عناصر معماری پراکنده در اطراف این محوطه و پایه ستون‌های مکشوفه‌ی دیگر در نزدیکی آن، می‌توان گفت در این محل تنها یک بنا وجود نداشته است.
به همین دلیل شناخت هرچه بیشتر این محوطه، اطلاعات بی نظیری از یکی از مناطق مهم حدفاصل شوش و تخت جمشید در این محوطه ارائه خواهد کرد. در الواح تخت جمشید از دو شهر "لیدوما" و "بسیتمه" یاد شده است.
دکتر ارفعی احتمال می‌دهد شهر نورآباد همان شهر لیدوما باشد و ریچارد هلک نیز احتمال می‌دهد که برازجان باید شهر بسیتمه باشد.با توجه به کشف این بنای هخامنشی در نورآباد احتمال آن می‌رود این بنا باید متعلق به یکی از دو شهر لیدوما و
بسیتمه باشد و احتمال بیشتر آن است که این‌جا باید شهر لیدوما باشد.
اما تا امروز هیچ کتیبه‌ای مبنی بر این‌که این همان شهر باشد بدست نیامده است اما مجموعه عوامل نشان می‌دهد که دشت فهلیان در دوره ایلامی به طور جدی توسعه پیدا می‌کند در حدود یک کیلومتری این بنا و در دل صخره بزرگی نخستین نقش برجسته نیایش آب و نیایش مذهبی در ایران دیده می‌شود که به دوره ایلام میانه مربوط و قدمت آن به 3500 سال پیش باز می‌گردد.
حدود ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال پیش و در زمان قاجار با استفاده از سنگها و ستون‌های بجا مانده از کاخ جنجان، بار دیگر قلعه‌ای روی این بنای هخامنشی ایجاد می‌شود.
این قلعه قاجاری به قلعه کلی یا قلعه کهنه شهرت داشته‌است.
در سال ۱۹۲۴ زمانی که پروفسور ارنست امیل هرتسفلد از این مکان دیدن می‌کند این قلعه وجود داشته‌است. ساخت این قلعه روی محوطه باعث تخریب بیشتر آن شده‌است اما با وجود این وجود چنین بنای با شکوهی بین شوش و تخت جمشید (پارسه) بی نظیر است ، به عقیده
حفار این بنا از نظر ابعاد ساختمانی چهارمین بنای بزرگ هخامنشی پس از بناهای شوش ، پاسارگاد و تخت جمشید (پارسه) است.
منبع :
www.chn.ir/
http://fa.wikipedia.org/
http://persiaarchaeology.blogfa.com/
