دیوار بزرگ گرگان ( مار سرخ )

دیوار بزرگ گرگان یکی از دیوارهای حاشیه‌ی دریای خزر است که از آن حتی به عنوان دومین دیوار بزرگ جهان یاد می‌شود.
سه دیوار مربوط به دوره‌ی ساسانی در محدوده‌ی دریای خزر تا کنون شناسایی شده‌اند. در این میان، دیوارهای گرگان و تمیشه در حوزه‌ی استحفاظی استان گلستان قرار دارند و دیوار دربند یا قفقاز در محدوده‌ی کشور جمهوری آذربایجان واقع شده است.
دیوار گرگان که در جهت شرقی - غربی با 200 کیلومتر طول ساخته شده است از دریای خزر شروع می‌شود و تا پارک ملی گلستان ادامه دارد.
دیوار تمیشه نیز که در خلاف جهت این دیوار یعنی در جهت جنوبی ـ شمالی ساخته شده است وبا 15 کیلومتر طول از دامنه‌ی جنوبی البرز تا خلیج گرگان امتداد دارد.
دیوار بزرگ گرگان از نظر طولی پس از دیوار چین، دومین دیوار طولانی در قاره‌ی آسیاست؛ ولی در جهان پس از دیوار چین ...مشاهده کامل متن با حدود شش‌هزار کیلومتر طول و دیوار لیمز با حدود 500 کیلومتر طول، دیوار گرگان سومین دیوار طولانی جهان است.
برخی معتقدند دیوار بزرگ گرگان به دوره‌ی مادی، هخامنشی یا اشکانی مربوط می‌شود؛ ولی مطالعات باستان‌شناسی انجام‌شده نشان می‌دهد که دیوار بزرگ گرگان به اواخر دوره‌ی ساسانی متعلق است و بازه‌ی زمانی 429 میلادی تا حدود سال 615 میلادی را دربرمی‌گیرد.
از نظر قدمت، دیوار چین که به دوره‌ی پیش از تاریخ مربوط می‌شود قدیمی‌ترین دیوار در دنیاست. دیواره‌های آنتونی در یونان، دیوار گرگان و تمیشه که تقریبا در یک دوره هستند در رده‌ی بعدی قرار دارند.
یکی از جنبه‌هایی که دیوار گرگان را با 1700 سال قدمت مطرح کرده، به مهندسی آن مربوط می‌شود که از دیوار چین و لیمز پیشرفته‌تر است. در دیوار چین از مصالحی مانند سنگ، چوب و آجر استفاده شده، ولی تمام 200 کیلومتر دیوار گرگان از آجر ساخته شده است و این نشان از مهندسی قوی به کار رفته در این دیوار دارد.
یکی دیگر از مشخصه‌های دیوار گرگان این است که طبق منابع تاریخی، این دیوار باید بین 6 تا 10 متر ارتفاع داشته باشد که از وجود 6 متر آن مطمئن هستیم؛ ولی برای اطمینان از وجود ارتفاع 8 تا 10 متری، به کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتر نیاز است.
همچنین به نظر می‌رسد ارتفاع شش متر باید در تمام مسیر دیوار وجود داشته باشد، زیرا ساسانیان برای جلوگیری از نفوذ دشمن حصارهای محکمی را ایجاد می‌کردند.
مقابل دیوار، خندقی به طول 200 متر و عرض 30 متر وجود دارد که از آن به‌عنوان مانعی برای جلوگیری از نفوذ دشمن استفاده می‌شد. در واقع، زمان جنگ آب گرگان‌رود را که پشت دیوار گرگان واقع شده است، به سمت خندق هدایت می‌کردند تا مانعی برای نفوذ دشمن باشد.
علاوه بر این، یک سد نیز به نام کرگز روی دیوار گرگان ساخته شده بود تا آب مورد نیاز خندق تأمین شود.
از آنجا که تمام 200 کیلومتر طول دیوار گرگان برای به آجر نیاز داشته است، خاک حاصل از حفاری خندق را با کاه مخلوط می‌کردند و خشت‌هایی با ابعاد 40*40*10 تولید می‌کردند و برای این‌که مقاومت این آجرها زیاد شود، آن‌ها را در کوره می‌پختند.
تا کنون حدود 150 کوره در اطراف دیوار شناسایی شده است. همچنین برای گرم کردن کوره‌ها از چوب‌های جنگلی یا خاک و خاشاک یا نی استفاده می‌شد. به این ترتیب که برای کوره‌های واقع‌شده در نواحی شرقی که با جنگل فاصله زیاد داشتند از نی، خاک و خاشاک استفاده می‌شد و برای کوره‌های واقع در نواحی غربی که به جنگل نزدیک بودند از چوب‌های جنگلی استفاده می‌شد.
پشت دیوار گرگان 36 قلعه با وسعت‌های 5 تا 20 هکتار شناسایی شده‌اند که همه‌ی آن‌ها ویژگی‌های دفاعی دارند. البته در نواحی غربی دیوار که بیشتر دشت و بیابان است و دید بیشتری وجود دارد قلعه‌ها با تراکم کمتری ساخته شده‌اند، ولی در نواحی شرقی که تپه ماهور و کوهستان بیشتری به‌چشم می‌خورد قلعه‌ها متراکم‌تر هستند.
علاوه بر این یکسری قلعه نیز با حدود فاصله‌ی سه کیلومتری در اطراف دیوار گرگان وجود دارند که به‌عنوان نیروهای پشتیبان قلعه‌های دفاعی بودند و تا کنون 25 مورد از آن‌ها شناسایی شده است.
یکی از نکات جالب توجه درباره‌ی این قلعه‌ها این است که علاوه بر ارگ، حصار و برج و بارو همه‌ی آن‌ها نیز خندق داشته‌اند. همچنین بزرگ‌ترین قلعه در میان این قلعه‌های پشتیبان، 330 هکتار وسعت دارد.
در نواحی شرقی خلیج گرگان، بخش‌هایی از دیوار در رسوبات دریای خزر دفن شده است و شاید در بخشی، این دیوار به دیوار تمیشه متصل شده باشد.

منبع :
http://www.mashreghnews.ir/
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=239