زیارتگاه و گورستان خالد نبی

مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی در یک منطقه کوهستانی و در فاصله نود کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و پنجاه، پنج کیلو متری شمال شرق شهرستان کلاله و شش کیلومتری روستای گچی سو در نزدیکی آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله کوه گوگجه داغ قرار گرفته است.
قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله "قدرت" یا گوج به زبان ترکی نیز شهرت دارد، حدود هفتصد متر از سطح دریا ارتفاع دارد. رشته کوه گوگجه داغ از مشرق به کوه‌های بابا شملک و از شمال و غرب و جنوب به هزار دره اطراف متصل است.
راه ارتباطی این زیارتگاه کوهستانی می‌باشد، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه زیاد سختی نیست. به دلیل دوری راه و فقدان وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان، بهترین زمان برای رفتن به این زیارتگاه ماه‌های فروردین و اردیبهشت می‌باشد.
در نزدیکی و پایین‌تر از بقعه خالد نبی، بقعه‌های عالم بابا و چوپان عطا و دره‌ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار گرفته اند.
از اساس روایات رایج بین اهالی، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا، شبان خالد نبی یا یکی ...مشاهده کامل متن از اولیای گمنام و یا یکی از همرا هان او بوده است، که همگی آن‌ها مورد توجه واحترام ترکمن‌ها می‌باشند.
در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یک رشته تپه ماهورهای خاکی که ارتفاع آن‌ها به کمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی می‌باشد، گورستان وسیعی مشاهده می‌شود که حدود ششصد سنگ مزارهای استوانه‌ای تا ارتفاع حداکثر دو متر در آن وجود دارد.
زیارتگاه خالد نبی به صورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی می‌باشد، که درب ورودی زیارتگاه دارای طاق هلالی می‌باشد. پنجره‌ها و در ورودی فلزی ساده می‌باشند و بر هیچکدام از آنها کتیبه تزیین دیده نمی‌شود.
سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور، سبز رنگ و شلجمی شکل می‌باشد که کمربند و گنبد داخل هم رفته اند.
در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود یک و نیم متر مشاهده می‌شود. این قبر فاقد کتیبه تاریخی می‌باشد.
سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی بنا شده‌است. بر روی یکی از تاقچه‌های پنجره تعدادی سنگ‌های کوچک طبیعی از جنس سنگ‌های رودخانه‌ای گذاشته شده‌است. این سنگ‌ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائرین از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده اند،ترکمن‌ها عقیده دارند، که این مکان جالیز هندوانه هایی بوده که بر اثر نفرین خالد نبی تبدیل به سنگ شده‌اند.
در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت زائرین و یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی و تعدادی آب انبار فراهم شده است. ترکمن‌ها این آب انبارها را اصطلاحاًٌ لاری می‌گویند.
آب لاری‌ها توسط باران تامین و بوسیله شیروانی‌ها و لوله‌های آب باران داخل منزل هدایت می‌شوند. در حیاط امامزاده خالد نبی با تعداد قبرهای مزارهلایی به شکل سر قوچ مستند روبرو می‌شویم.
در شرق بقعه عالم بابا و بر روی یک رشته تپه‌های خاکی که ارتفاع آن به مراتب کمتر از ارتفاع محل زیارتگاه خالد نبی است، گورستان وسیع با منظره خیره کننده و عجیبی می‌باشد که سنگ قبرهای آن به شکل استوانه‌هایی به ارتفاع ۲ متر و بیشتر دیده می‌شود.
به نظر می‌رسد بیش از ۶۰۰ سنگ مزار در گورستان خالد نبی یافت می‌شود. پراکندگی این سنگ‌ها در دامنه کوه مرکزی، دامنه شرقی کوه‌است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزارها بصورت‌های منفرد در پته‌های اطراف که مسلط به هزار دره می‌باشد، قرار گرفته‌اند.
این گورستان که بی شک یکی از قدیمی‌ترین گورستان‌های کشور با سنگ مزارهای بسیار منحصربه‌فرد و بی نظیر به شمار می‌آید. و به تنهایی میدان کار پژوهشی بزرگی برای پژوهشگران تاریخ، باستان شناسی، مردم شناسی، مرمت آثار و اشیاء، زمین شناسی، جغرافی، زیست، جانور شناسی، گیاه شناسی و... است. که متأسفانه به مرور زمان در حال خرابی و ویرانی می‌باشد.
سنگ مزارهای این گورستان که از سنگ‌های یک پارچه تراشیده شده به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
سنگ مزارهای استوانه‌ای بلند، مستقیم و عمود که به شکل آلت تناسلی مردان ساخته‌اند، که احتمالاًٌ مخصوص گور مردان بوده‌است.
بدنه و مقطع آنها مدور که گاهی با شکلی شبیه شمع کوچک حجاری شده‌است برخی از آنها در انتهای به شکل شبکلاه یا کلاً ه خود تراشیده‌اند. ارتفاع آنها ار حداقل یک متر تا حداکثر پنج متر و ارتفاعی مرئی آنها از سطح زمین در این گروه از سنگ مزارها از حداقل ۶۰ سانتی متر تا حداقل ۴ متر می‌باشد.
این نوع سنگ مزارها اغلب یک خط افقی را نمایش می‌دهد.
سنگ مزارهایی صلیبی شکل و یا بصورت نیم کره و شبیه دو پستان بزرگ ساخته شده‌اند، که احتمالاًٌ مخصوص گور زنان بوده‌است. اندازه آنها کوتاهتر از سنگ مزارهای گروه اول و مقطع آنها مستطیل شکل می‌باشد.
و در قسمت پهن و گرد که از بالا به پایین آویخته شده‌است. در بیشتر نمونه‌های کوچک مربع در نوع خود بی نظبر است. نمونه‌هایی از آنها انسان‌هایی را در ذهن تداعی می‌کنند که ایستاده و دست به کمر زده‌اند.
سنگ مزارهایی که به شکل شاخ قوچ ساخته شده‌اند. در فرهنگ قدیمی ترکمن‌ها قوچ مظهر قدرت و فرمانروایی است. و نقش شاخ قوچ متداول‌ترین نماد قدم ترکمن است. که این نقش را در سنگ مزارها، سر ستون خانه‌ها، در بافته‌ها و گلیم و مخصوصاٌ در نقش نمدها، به اشکال مختلف و بسیار زیبا طراحی کرده‌اند.
از حیث تعداد سنگ مزارهای دسته سوم کمتر از دو دسته دیگر یافت می‌شود.
سنگ مزارهای خالد نبی که طول متوسط آنها ۲ متر (حداقل ۵/۰ و کداکثر ۵ متر) و با قطری بیش از ۵۰ سانتی متر و وزنی بالغ بر ۲ تن بصورت ایستاده و در شکل‌هایی که گفته شد از سنگ یک پارچه حجاری شده و تراشیده شده‌است.
عموم سنگ مزارهای خالد نبی بدون کتیبه و نوشتار هستند، و تمامی آنها به شکل‌های مختلف انسانی و تجریدی تراش خوده‌اند. و اگر سنگ مزاری دارای کتیبه باشد غیر ماهرانه و تقلیدی ناشیانه از سنگ مزارهای قدیمی و کتیبه آن بسیار مختصر و در حد معرفی فرد متوفی است.
در گورستان خالد نبی سنگ مزارهایی دیده می‌شود که به شکل کله قوچ حجاری و تراشیده شده‌اند. قوچ و شاخ قوچ در میان همه ترکمن‌ها و در قسمت‌های وسیعی از آسیای میانه بعنوان قدرت شناخته شده‌است.
قوچ در نظرها یک حیوان بسیار پر قدرت و اسطوره‌ای است و چون مظهر باروری بوده و در گله زایش بوجود می‌آورد. بنابراین در نظر مردم محترم بوده‌است. قوچ نیز بعنوان یکی از حیوانات شاخدار، از حیوانات منسوب به خورشید محسوب می‌گردد.
متداولترین نمادی که تا کنون قوم ترکمن آن را نگهداشته نقش شاخ قوچ است: مظهر برکت و اقتدار و سمبل روح نیاکان.
نقشی که همه جا دیده می‌شود: از شکل سنگ مزارهای سنگی، چوبی و حتی قرار دادن خود شاخ بر روی قبور و نقش آن در نمدهای ترکمنی و گلیم‌ها و قال‌ها و در بافته‌ها و سر ستون خانه‌ها و مساجد.
در کنار و محوطه بیرونی زیارتگاه خالد نبی تیر چوبی دیده می‌شود که به چوب درمان یا چوب سرگرمی نیز معروف است. جنس چوب از جنس درختان روسی و بنام درخت سوور است، که مجاورت چشمه خضر دندان می‌روئیده‌است.
ترکمن‌ها اعتقاد دارند، که هر کس دندان درد دارد و یا تمایل دارد که به دندان درد مبتلا نشود، بایستی از تیر چوبی یاد شده بالا برود و نوک آن را گاز بگیرد.
بر اثر استفاده زیاد از این تیر چوبی، سطح خارجی آن بسیار صاف و صیقلی شده‌است به نحوی که بالا رفتن از آن به دشواری ممکن است.

منابع :
http://fa.wikipedia.org/
http://www.noonoab.ir/
http://www.mehrnews.com/
http://mihancamp.com/
http://blog.ehsanabbasi.com/