چرخش ایام، آمدن ماه‌ها، فصل‌ها و سال‌ها همیشه این سوال را در ذهن بشر ایجاد می‌کرد، که آیا می‌تواند با یک رابطه منطقی زمان ثابت و مشخصی برای هر کدام از این امور داشته‌باشد .
برای عملی کردن این فکر، بشر بیشترین استفاده را از اجرام آسمانی و طبیعت به عمل آورده است و ابداع تقویم محلی یکی از موارد آن می‌باشد اگر چه در مورد تقویم فرس سندی برای پیدایش در دست نیست، اما با نظر اکثر راویان می‌توان همسو شد و تاریخ آن را به سکونت اقوام کرد در منطقه دانست .
از نظر اقتصادی، فرهنگی وگستره جغرافیایی نیز، تاثیر فراوانی در روند جامعه داشته، زیرا که اکثریت ساکنان و بومیان، امور روزانه و معیشتی خود را براساس آن برنامه ریزی نموده و جهت انجام امور کشاورزی و دامداری که بنیان مالی براساس آن ترسیم می‌گردد، به آن اتکا نموده‌اند و در شکل زندگی آنها بسیار حایز اهمیت است و زمان‌بندی مراسمات اجتماعی همچون ازدواج، رفتن به زیارت و .... متاثر از آن می‌باشد.
انسان‌ها همیشه سعی نموده‌اند، گذر زمان و آمدن و رفتن فصول، ماه‌ها، روزها و دقایق را به گونه‌ای مشخص و ثبت کنند. هر منطقه، شهر و کشور، بنا به باورها و نحوه معیشت و نوع اقلیم منطقه و همچنین دانسته‌ها فرهنگی خود، مبنای فرهنگی خاصی برای شروع و پایان سال خود دارد و در مناطق، تقویم‌هایی خاص همان مناطق وجود دارد که با توجه به خصوصیات فرهنگی آن منطقه ، در میان مردم پذیرفته شده‌‌اند و رواج یافته‌اند.
اگرچه شاید این تقویم‌ها کاربردی برای جامعه شهری که فاقد اقتصاد فلاحتی می‌باشد، نداشته‌باشد اما در جوامع فلاحتی که گویش‌های محلی حاکم بوده و آب و هوا در روند زندگی حایض اهمیت است تاثیرگذار می‌باشد.
فصول سال وماه‌های آن در قلمرو استان ایلام به واسطه دوری از پایتخت و تفاوتی که از نظر آب وهوا با برخی نقاط دیگر کشور دارد، تا حدود زیادی منطبق برفصول ماههای رسمی در سراسر کشور نیست.
در اکثر نقاط استان، ماه‌ها به شیوه‌ای تنظیم گردیده‌اند، که تا حدود زیادی با اوضاع اقلیمی وتغییرات آن در قلمرو آن منطبق می‌باشد واین براساس نیازی بوده که از قرون گذشته و پیش از رایج شدن تقویم رسمی، در این نواحی توسط مردم شکل گرفته و پذیرفته شده است واگر چه الان تا حدود زیادی کارکرد خود را از دست داده، لیکن هنوز هم بیشتر عشایر و کشاورزان استان، زندگی اقتصادی خویش براساس آن استوار ساخته‌اند .
در استان ایلام با توجه به کوهستانی بودن و تغییرات دمایی به نسبت موقعیت جغرافیایی، دارای تقویمی بوده. این تقویم محلی در ایلام در حدود 2 ماه جلوتر از تقویم رسمی کشور می‌باشد.
به شیوه‌ای که، اوایل آبان ماه زمستان می‌باشد و برای شب اول زمستان، در گذشته معمولا برخی مراسمات محدود برگزار می‌گردید. به عنوان مثال مردم در این شب دور هم جمع شده و به شب‌نشینی و قصه گفتن و انجام برخی بازیها و سرگرمی‌ها می‌پرداختند و معتقد بودند که کسی که در این شب بخوابد، زمستان آن سال همیشه در خواب می‌ماند و کارهایش عقب می‌افتد و در حال حاضر هم این موضوع در برخی نقاط رعایت می‌گردد.
نام تقویم سنتی ایلام، تقویم فرس یا تقویم کردی می‌باشد. این تقویم از دیرباز مورد استفاده اهالی قرار می‌گرفته است و هم اکنون نیز کم و بیش اسامی روزها و ماههای کردی بر سر زبان‌ها جاری است و کمتر در مورد ماههای فارسی سخن می‌رانند.
نام فصل‌ها:
1-فصل وهار کردی(بهار)
2-فصل پایز کردی(پاییز)
3-فصل سردوای کردی
4-فصل زمسان کردی(زمستان)
نام ماه‌ها:
اسامی ماههای فصل وهار کردی
1-مانگ اول وهار(بهمن)
2-مانگ وسط وهار(اسفند)
3-مانگ آخر وهار(فروردین)
اسامی ماههای فصل پایز کردی
1-مانگ اول پایز(اردیبهشت)
2-مانگ وسط پایز یا کوکر(خرداد)
3-مانگ آخر پایز یا گاغور(تیر)
اسامی ماههای فصل سردوای کردی
1-مانگ اول سردوا(مرداد)
2-مانگ وسط سردوا(شهریور)
3-مانگ آخر سردوا(مهر)
اسامی ماههای فصل زمسان کردی
1-مانگ اول زمسان(آبان)
2-مانگ وسط زمسان یا مانگ سیه(آذر)
3-مانگ اخر زمسان یا خاک لیو (دی)
انواع سال‌ها
سال‌های حرام: میمون- وراز- موش- سگ- پلنگ
سال‌های مکروه: اسب- مار- خرگوش
سال‌های حلال:مرغ- ماهی- گوسفند- گاو
شروع و پایان سال- نام ماه‌ها و روزهای خاص و اعتقادات
بر حسب تقویم کردی، پنج روز اول عید نوروز جز روزهای سال به حساب نمی‌آیند و شروع سال از روز ششم عید نوروز است.
در تقویم محلی منطقه، هر ماه سی روز است و پنج روز اول عید نوروز می‌باشد و به پنجه روز معروف است در باورهای عامه این پنج روز به باوانی (خداحافظی عروس از خانوده مادری و رفتن به خانه شوهر ) حضرت فاطمه زهرا(س) معروف است، یعنی پنج روز پنجه متعلق به حضرت فاطمه است که دامداران، روغن به دست آمده را در این پنج روز در هیزه ( جای نگهداری روغن حیوانی یک نوع مشک مخصوص نگهداری روغن ) نگهداری می‌کنند و براین باورند که حضرت فاطمه در شب هنگام با زدن دست خود بر هیزه‌ها روغن را متبرک می‌کند لذا از روغن فوق به بیماران می‌دهند تا شفا پیدا کنند.
سه ششلگ
شش روز آخر زمستان کردی، به شش روز ششلگ معروف است. دوازده روز اول بهار کردی نیز به دو شش روز ششلگ معروف است که با مطابقت دادن این روزها با ماههای فارسی به این نتیجه می‌رسیم که از 25 دی ماه تا دوازده بهمن ماه،در تقویم فارسی، مطابقت با 3 ششلگ کردی دارد که جمعا سه عدد شش روز یعنی 18 روز می‌باشد.
به قولی پس از ششلگ، پسری به نام حمیل به دنیا می‌آید که پس از گذشت سه روز از تولدش، مادرش اسلح‌ای به دستش می‌دهد تا به شکار برود. زمانی که حمیل به شکار می‌رود، ناگهان از کوه پرت میشود، گردنش می‌شکند و پس از مدتی می‌میرد.
براین باورند که اگر تیر حمیل به داخل آب بخورد آن سال، سال پربارانی است و اگر تیر وی به خشکی بخورد آن سال، خشکسالی است.
منبع :http://vmic.ir/
