قلعه تاریخی قمچقای بیجار

آدرس : چهل و پنج کیلومتری بیجار - یک کیلومتری مغرب روستای قمچقای - دره آسیاب - بر روی صخره ای به ارتفاع ده متر
این قلعه در چهل و پنج کیلومتری بیجار و روی یکی از کوه‌های بلند منطقه قرار دارد، موقعیت جغرافیایی این قلعه به دو دلیل از عظمت خاص برخوردار است، نخست آن که از یک سو به دره‌ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و تیغه‌های بلند و هولناک این کوه با پرتگاه‌های مخوف و بلند، بالا رفتن از آن و رسیدن به دژ را بسیار دشوار میکند.
از سوی دیگر، از جنوب غربی، جنوب شرقی و شرق نیز به پرتگاهی دیگر مشرف است . از این رو، ایجاد استحکامات برای این قلعه لازم نبود، اما در سمت شمال که پشته از ارتفاع کم‌تری برخوردار است، بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برجهای نیم استوانه موجود است .
دروازه قلعه در این سمت قرار دارد، بقایای این حصار یادآور دیوارهای تخت سلیمان است و احتمالا به دوره ساسانی تعلق دارد . در پای پشته سنگی، حصارهای دیگری از قرون وسطی، عمود بر بستر رودخانه کشیده شده است، استحکام قلعه و نشانه‌های ساختاری بنا از جمله پی‌های خانه- هایی که مشهود است نیز این گمان را تقویت می‌کند که این قلعه ساسانی باشد.
‪آب انباری و راهرویی که آن را هم در دل کوه حفر کرده‌اند، ...مشاهده کامل متن نشانه‌های دیگری از اهمیت ویژه این قلعه و آب انبار آن است سنگهای تراش خورده "قم چقای" دارای مشخصاتی نیست که بر مبنای آن بتوان زمان ساخت بنای قلعه را به دقت تعیین کرد، با این حال به احتمال قوی می‌توان آن را متعلق به دوره‌های پیش از میلاد مسیح، مثلا دوره مانایی و ماد دانست که تا دوره‌های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بود.
منابع ذخیره آب که توسط تونل پله‌داری به پایین راه می‌یابد، تا حدودی به آب انباری که در زندان سلیمان وجود دارد شبیه است و نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است.
بیجار - کتیبه قمچیقای
روستای قمچقای در 45 کیلومتری شمال بیجار و در کنار رود قمچقای واقع شده است. مردم قمچقای و دیگر روستاهای اطراف با زبان ترکی آذربایجــان ی تکلم مینمایند در مغرب روستای قمچقای دره‌ی مرتفعی قرار دارد که به درهی آسیاب معروف است.
کتیبه‌ی قمچقای در فاصله‌ی یک کیلومتری مغرب این روستا بر روی صخرهای به ارتفاع ده متری در دره‌ی آسیاب به خط هیراتیک (شبیه خط هیروگلیف) نوشته شده است. در فاصله‌ی 6 کیلومتری مغرب این کتیبه قلعه‌ی عظیمی قرار دارد که حائز اهمیت بسیار است.
چنین به نظر میرسد که سازندگان اولیه این قلعه همان نویسندگان کتیبه قمچقای بوده اند. رودهایی که از اطراف بنا میگذرند، دره‌های عمیقی را به وجود آورده اند که ارتفاع برخی قسمتهای آن بیش از 200 متر میباشد.
تنها راه ارتباطی قلعه با خارج، گذرگاه باریکی است که با دست ساخته شده است و یک نفر به دشواری میتواند از آن بگذرد، از استحکام و موقعیت سوقالجیشی قلعه چنین بر میآید که جنگهای سختی در این منطقه در میگرفته است .
وسعت قلعه که بالغ بر 5000 مترمربع است با مخازن متعدد آب که در سنگ بریده شده و پناهگاه زیرزمینی آن که با عمق 41 پله در زیر قلعه بنا شده حاکی از وجود تمدن درخشانی در این منطقه بوده است.در بین مردم منطقه، قلعه‌ی قمچقای به نام قلعه‌ی آیتوس مشهور است و حتی داستانها و افسانه هایی در مورد آیتوس سردار قلعه و جنگهایی که وی انجام داده و همچنین وضعیت داخل قلعه بر سر زبانهاست.
تاکنون تحقیقات مهم باستانشناسی در مورد کتیبه و قلعه قمچقای صورت نگرفته است، اما برخی نظریه‌ها حاکی از آن است که خط سومریان در آغاز نیمه تصویری (هیراتیک) و شبیه کتیبه‌ی قمچقای بودهاست.
مرحوم پروفسور زهتابی درباره خط سومریان مینویسد :«گر چه در بادی امر پیش از خط میخی الفبای دیگری نیز که شبیه خط هیروگلیف بوده، وجود داشته، لیکن عمر آن زیاد نبوده است.
به عقیده‌ی دانشمندان تاریخنگار خط میخی را سومریان بعدها اختراع نموده اند». سومریان التصاقی زبان مردمان متمدنی بوده اند که از آسیای مرکزی به بین النهرین مهاجرت نموده اند.
مرحوم پروفسور زهتابی در این مورد مینویسد: «سومریان و ایلامیان از طریق گذرگاه دربند به این منطقه (بینالنهرین و شوش) در آمده و به هر روی از آذربایجــان عبور کردهاند.
در جریان گذر آنان از آذربایجــان قبایل و طوایفی از ایشان در این ناحیه رحل اقامت افکنده و در نتیجه‌ی همجوشی و آمیزش با اهالی محلی در طول قرنهای متمادی، اقوام گوتی و لولوبی را به وجود آورده اند»
اما راجع به کتیبه‌ی قمچقای که در مجله‌ی اثر در شماره‌های 15 و 16 که در زمستان سال 1367 ش.
به چاپ رسیده، چنین آمده است: «با توجه به این حقیقت که قدمت کتیبه‌ی قمچقای از الواح سومری بیشتر است (هزاره‌ی چهارم ق. م) و با توجه به در نظر گرفتن این موضوع که اولین واضعان خط، سومریان بوده اند تصور میشود که قلعه و کتیبه‌ی قمچقای در اصل متعلق به سومریان بوده است»
محمود کردوانی نیز در سال 1356 ش.
به بررسی قلعه و کتیبه‌ی قمچقای میپردازد که در مجلهی بنیاد فرهنگ ایران در سال 1356 چنین آمده است: «وجود این تمدن آنهم در حدود هزارهی چهارم ق.م باعث اعجاب و شگفتی است، اما موضوعی که بیش از همه چیز انسان را به تحسین وا میدارد، وجود کتیبه‌ی مکشوفه که با خط نیمه تصویری (هیراتیک) به دست اقوام و ساکنین این قلعه نوشته شده، گواه بر فرهنگ و تمدن مترقی این اقوام است»
محمود کردوانی در مقاله ای دیگر تحت عنوان کتیبه‌ی قمچقای فرضیهای نو در بارهی منشأ خط مینویسد: «گمان میرود کتیبه‌ی قمچقای یک متن مذهبی باشد، زیرا معنی «خدا»، «معبد»، «آب»، «رعد و برق» از برخی علائم آن به خوبی استنباط میگردد.
بعید نیست کتیبه، شامل نام خدایانی باشد که ساکنان این منطقه میپرستیدند. رو به روی کتیبه در آن سوی دره‌ی آسیاب آثار یک دیوار سنگی نیز وجود دارد که گمان میرود، پرستشگاهی مربوط به همین زمان بوده باشد»
در قلعه قمچقای کاوشهای فراوانی توسط افراد سودجو صورت گرفته؛ اگر کاوشهای علمی توسط باستانشناسان منصف در منطقه صورت گیرد؛ امکان دارد از قلعه‌ی قمچقای و زمینهای اطراف آن مدارک و اسناد مهم و جالبی به دست آید.
گفتنی است که در شهرستان بیجار گروس ده‌ها تپه‌ی باستانی متعلق به هزاره‌های قبل از میلاد وجود دارد. اخیرا" حدود 100 شئی تاریخی توسط نیروی انتظامی بیجار در روستای چشمه منتش از چهار نفر قاچاقچی عتیقه کشف و ضبط شد که در میان آنها پیکره‌ی 3 پادشاه از جنس مفرغ دیده میشود که بر روی تاج یکی از آنها اشکال ماه و ستاره نمایان است.
بیشتر این اشیاء متعلق به هزاره‌های قبل از میلاد است. متأسفانه بدون اینکه تحقیقاتی علمی و باستانشناسی بر روی آنها صورت گیرد، طبق معمول اشیاء مربوط به هخامنشیان عنوان شده است.

منبع :http://garroos.blogfa.com/cat-16.aspx
http://kordestan.irib.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=9726:1390-04-21-06-58-49&catid=351:1390-04-03-12-49-23&Itemid=312