نام قدیم : بوزجان ،پوِژگان، بوجگان
شهرستان
تربت جام واقع بر گستره جغرافیایی شرق خراسان قرار گرفته است.
این شهرستان از شمال به شهرستان
سرخس، از غرب به شهرستان‌های
فریمان،
مشهد و
تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان
تایباد و از شرق به افغانستان محدود است.مسیر
مشهد ...مشاهده کامل متن - دوغارون از شهرتربت‌جام می‌گذرد که یکی از مسیرهای ارتباطی مهم از ایران به افغانستان می‌باشد.
تربت جام از روزگار باستان تاکنون به نامهای گوناگونی چون پوژگان، بوزگان، بوزیگان، بوزجان، پوچکان، زام، سام، جام، تربت شیخ جام و تربت جام خوانده شده‌است.
شهری باستانی به نام پوژگان از سده ۳ پ. م تا سده ۲ هـ . ق، در کنار شهر کنونی وجود داشته که ظاهراً در اثر زلزله از بین رفته‌است. شهر کنونی از حدود سده ۳ هـ .
ق، ایجاد و اندک اندک گسترش یافته‌است. این شهر پس از باز سازی و آبادی دوباره، «بوزجان» یا «پوچکان» نامیده شده و کرسی ناحیه جام، (به گویش شمالی قهستان) گردیده‌است.
اصطلاح پوژگان به دلیل وجود نداشتن حروف «پ»، «ژ» و «گ» در زبان عربی به بوزجان تغییر نام پیدا کرده است.
این ناحیه در تمامی ادوار همواره از رونق و اهمیت خاصی برخوردار بوده است.همچنین براساس مطالعات باستان شناسی در کرانه‌های «جام رود» زیستگاههای انسانی مهم از دوران ما قبل تاریخ در آن شناسایی شده است در طی دوران تاریخی نیز این منطقه شاهد جنگلها و تهاجمات بیشماری بوده است.
جام تا قرن هفتم هجری یکی از توابع شهر نیشابور بزرگ قدیم بوده است .حاکم نشین جام در سابق الایام پوژگان( پوچگان ، بوزگان ، بوزجان) نام داشته وظاهرا اوج رونق جام به مرکزیت آن قرن چهارم هجری بوده تا جائی که یکصد و هشتاد دهکده داشته است.
جام که در سده‌های نخستین هجری بصورت زام در متون کهن وارد شده است به سال 28 یا29 هجری.قمری به تصرف سپاه اسلام درآمد . از رویدادهای بسیار مهم این ناحیه در سده‌های پنجم و ششم هجری قمری عزیمت شیخ احمد به(معد آباد)بود.
مقارن با حملات مغول جام نیز به تصرف آنها درآمد. پس ازآن ناحیه جام دستخدش حوادث تاریخی گردید.و به حرمت مدفن او بود که این شهر پذیرای مریدان و شیفتگانش گردید.
تربت جام از نمونه شهرهایی است که پیدایش آن به رغم تاثیر پذیری از وضعیت اقلیمی ، فراز و نشیب‌های تاریخی و رخدادهای گوناگون سیاسی به برکت وجود شیخ الاسلام احمد از روستایی به شهر ساده تبدیل گردید.
شهر جام در آن روزگار به وسعت شهرستان تربت جام فعلی بوده و ((معدآباد)) در دوران زندگانی وی به صورت دهی بوده است. در نزدیکی ((زام)) با جام که بعدها بر اثر وجود شیخ احمد و نفوذ بازماندگانش ،تردد زائران ، مریدان و ارادتمندان وی هر روز بر اهمیت آن افزوده گشت و به تدریج جای شهر اصلی جام را گرفت اما اهمیت واقعی (( معدآباد)) زمانی به اوج خود رسید که شیخ درآن مکان خانقاهی برای خود و مریدانش بنا نهاد.
علاوه بر آن حکمرانان نیز از جمله طبقاتی بوده که هم در دوران زندگانی شیخ احمد و همچنین پس از وفات وی برای زیارت مزارش بدین سو می‌آمدند بنابراین با نظر ارادات هر کدام در آن جایگاه بناهایی از خود به یادگار گذاشتند.
اولین نامی که برای این شهر در اسمای تاریخی می‌یابیم زام است. این کلمه جزو نامهای مورد استفاده در اوستا است زیرا محل سکونت پیروان زرتشت پیامبر بوده است و از آن فرهنگ نشأت گرفته است.
از نامهای معروف دیگر شهر که به کرات در اسناد تاریخی معرفی شده است بوژگان می‌باشد. معنی بوژگان بر اساس آن چه در فرهنگ نامه‌ها موجود می‌باشد عبارت است از سرزمینی که مردم آن فهیم و دانا می‌باشند و وجود دانشمندان بی‌شمار از جمله ابوالوفای بوزجانی.
ابوذر، ابوالقاسم بوزجانی که از وزرای طغرل سلجوقی بود و بسیاری دیگر خود گواه این مدعاست. گروهی دیگر عقیده دارند که بوژگان مرکب ازبوژ(بوز )و گان است که در گویش محلی و فارسی دری رایج در منطقه سرزمین گردابی را گویند بر این اساس علت نام گذاری شهر به این نام آن است که در محل شهر رودخانه‌ی معروف جام رود پیچ و خم‌های متعددی دارد در نتیجه شهر به این نام شهرت یافته است.
نام دیگر شهر ژام می‌باشد که این نام به همراه نام دیگر شهر یعنی بوژگان در کتاب مرصاد الاطلاع که خلاصه معجم البلدان یاقوت حموی می‌باشد وارد شده است. در این کتاب نوشته شده است که: «ژام یکی از طوابع مشهور نیشابور است و قصبه‌ی آن بوزجان و آن را جام می‌گویند که دارای 180 آبادی است».
پس از تسلط اعراب مسلمان براین سرزمین به دلیل فقدان حرف«ژ»و«گ» در زبان عربی بعدها به شکل‌های دیگری چون جام و بوزجان تبدیل شد.
حمدالله مستوفی در کتاب نزهة القلوب نامهای دیگر جام را اینگونه بر می‌شمارد: پوچکان،پوچکام و بوجکان.
زبان بیشتر مردم شهر فارسی است.اکثر مردم این شهر مسلمان و پیرو مذهب اهل سنت و اقلیتی شیعه جعفری هستند.
اقوام مختلفی در تربت‌جام زندگی می‌کنند که ترکمن‌ها، اعراب، بلوچ‌ها و فارس‌ها از مهم‌ترین آنها هستند.
قالی‌بافی و قالیچه‌بافی، کرباس‌بافی، پلاس‌بافی، جوال و خورجین بافی، بافتن دستمال و چادرشب و ظروف سفالین صنایع دستی شهرستان تربت جام می‌باشند
فرش بافی از روزگار کهن در این شهرستان رواج داشته‌است و جنبه صادراتی دارد.
دار قالی‌ها معمولاً در خانه‌ها برپا می‌شود و کارگاه‌های قالی بافی نیز در این شهرستان به فراوانی وجود دارند. قالی‌ها با طرح قالی مشهد در رنگ‌های لاکی، قرمز دانه و قهوه‌ای نیز به بازار عرضه می‌شود.
خربزه معروف‌ترین سوغاتی تربت‌جام است
منبع:
http://www.tci-khorasan.ir/torbatjam/tabid/2021/Default.aspx
http://amirsky8090.blogfa.com/post/6
http://www.torbatjam1.blogsky.com/
