آدرس : سیستان و بلوچستان-۳۰ کیلومتری جنوب غربی زابل
کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه
رستم)، کوه ذوزنقه‌ای شکل در دشت سیستان است این کوه در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر
زابل قرار دارد و از سنگ‌های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مثل جزیره‌ای در میان
دریاچه هامون قرار گرفته است.
این کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدی یکی از دوستداران خاندان علوی که مزارش بر فراز این کوه قرار دارد، گرفته و خواجه غلطان، کوه
نور، کوه موعود و کوه باطنی از دیگر نام‌های آن است.
این کوه نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است.
اوشیدا در زبان پارسی
میانه به معنی ابدی است.
کوه خواجه قلعه‌اى عظیم و دژ شهرى منحصر به فرد از
دوره اشکانیان و ساسانیان است.
مجموعه
کوه خواجه برای نخستین بار در سال ۱۹۱۶توسط اورل اشتین باستانشناس معروف انگلیسی شناسایی و کشف شد و بعد از آن پروفسور هرتسفلد آلمانی در سال‌های ۱۹۲۵تا 1929 میلادی به جستجو در آثار
کوه ...مشاهده کامل متن خواجه پرداخت و حاصل جستجوهای این باستانشناس در کتاب
ایران شرق باستان ,سکستان و تاریخ باستانشناسی
ایران آمده است.
در حاشیه کوه خواجو تعداد زیادی آثارباستانی وجود دارد این آثار شامل مجموعه‌ی کاخها ، قلعه کهک کهزاد، قلعه چهل دختر، قلعه سرسنگ،
آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبرستان ,کاخ
کوه خواجه , قلعه کافرو,آتشکده, کهن دژ، کک کوهزاد و قلعه کافران که مربوط به
دوره اشکانیان - ساسانیان است و به خاندان سورن تعلق داشته است .
زمان ساخت آتشکده به سده یکم پس از میلاد باز مى‌گردد. آتشکده داراى یک تالار مرکزى در وسط و راهروهایى در اطراف است که در نهایت به ورودى اصلى آن در جلو ختم مى شود و طبق سبک چهارتاقى‌هاى آن دوران ساخته شده است.
در کاوش‌های انجام شده در کوه‌خواجه و قلعه‌های موجود در آن، دیوارهایی با ارتفاع ۴۰ متر که با خشت ساخته شده و بیش از یک هزار سال قدمت دارد نیز کشف شده‌اند.
آثار تاریخی پیش از اسلام محوطه‌ی تاریخی
کوه خواجه شامل مجموعه‌ی کاخها، قلعه کهک کهزادو قلعه چهل دختر می‌باشد.
ارنست هرتسفلد در کاوش‌های خود این مجموعه را
تخت جمشید خشتی نامید
کوه خواجه مکان نیایش زرتشت با اهورامزدا ذکر شده است.
ویرانه‌هایى نیز در اطراف آن وجود دارد که مربوط به دوره‌هاى اشکانى و ساسانى است.
یکى دیگر از بناهاى تاریخى شاخص در
کوه خواجه، کاخى است مربوط به
دوره ساسانیان که جلوه‌هاى معمارى بدیعى را مى‌توان در آن مشاهده کرد.
این کاخ شامل عمارتى است که در جلوى آن حیاطى با منظره‌اى بسیار بدیع و زیبا که چشم هر بیننده‌اى را خیره مى‌کند.
همچنین در بخش جنوبى این تپه معبدى خشتى مربوط به دوره‌هاى قبل از اسلام قرار گرفته است. این معبد که کرچک چهل گنجه نام دارد بنابر عقیده برخى، همردیف بناهاى
قلعه دختر شمرده مى‌شود.
مقبره خواجه مهدى
بن محمد
بن خلیفه , اتاق پیر گندم دریان و اتاق بی‌باد,زیارتگاه‌هاى خواجه قلتان در
کوه خواجه باقی مانده این بنا را برای مسلمانان نیز مقدس کرده به طوری که در اعیاد ملی-مذهبی و روزهای تعطیل زائران برای زیارت به این مکان می‌آیند.
سایر آثار باستانى موجود روى تپه مربوط به قوم سکاها مى‌باشد.
در
دوره ساسانی کمتر مکانی مشابه این کوه بوده تنها آتشکده
تخت سلیمان از برخى جهات با
دوره ساسانى،
کوه خواجه بویژه آتشکده آن قابل مقایسه است.
تزیین‌های معماری به کار رفته در برخی قلعه‌های این بنا شباهت به شیوه یونانی دارد، سر ستون‌هایی به سبک دوریک با پیچ‌های توماری، تزیین‌های دیگری مانند گل کوچک پرپر به صورت نیلوفری (لوتوس)، از هنر هخامنشی گرفته شده و بعضی از آنها به هنر بین‌النهرین نیز شبیه است.
قدیمی‌ترین آثار شناسایی شده در
کوه خواجه مربوط به قطعات سفالی از
دوره هخامنشی بوده است. همچنین در این بررسی، یک غار هم شناسایی شده است.
فراوانى آثار باستانى و تاریخى سیستان به اندازه‌اى است که بسیارى از دانشمندان و کارشناسان ایرانى و خارجى از آن به عنوان «سرزمین آفتاب» یاد کرده و سیستان را بهشت باستانشناسان معرفى کرده‌اند.
میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۰ به بررسی و نقشه‌برداری از آثار
کوه خواجه پرداخت و پس از کاوش‌های مختلف در این محل ۱۱ اثر از دوران تاریخی مختلف کشف شد.
اتاق طواف,آتشدان، رواق‌هایی با نقاشی‌های دیواری بسیار زیبا و محلی که گالری نام گرفت به دلیل وجود تعداد زیادی از نقاشی‌های دیواری از پرتره پادشاهان و بزرگان و داستان‌های مذهبی و تصویر افرادی در حالت‌های مختلف از جمله نواختن آلات موسیقی، رقص، بندبازی با قابی در اطراف که در تمام نقاط اتاق خودنمایی می‌کند و تا سقف کشیده شده از آثار مهم کشف شده در
کوه خواجه است.
در
کوه خواجه نقش‌های برجسته گلی نیز به دست آمده که از آن جمله به نقش برجسته دو مرد که حلقه دایره‌ای شکل روبان داری را بطور مشترک به دست گرفته‌اند، اشاره کرد.
نقاشی دیواری سه مغ یا سه پادشاه، نقش خدای اوروس خدای پیروزی سوار بر اسب، نقش شاه و ملکه و تصاویری از بزرگان پارتی و برج و باروهای قلعه نیز از نقوش اصلی این بنای به جای مانده از تمدن عظیم ایرانی است.
دو نقش برجسته گلی با تصویر سه سوار بر اسب در حال حرکت در پشت هم و دیگری تصویر شیری که یورش برده بسوی فردی که سوار بر اسب است که بوسیله میخ‌های چوبی به دیوار نصب شده از دیگر آثار به دست آمده از
کوه خواجه است.
سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال 1388 این بنای عظیم را به همراه دو اثر منحصر به فرد دیگر سیستان به نام‌های
شهر سوخته و دهانه غلامان (شهر هخامنشی) برای ثبت در فهرست آثار جهانی به یونسکو پیشنهاد داده است.
کوه خواجه در سال 1345 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 540 در فهرست آثار ملی
ایران به ثبت رسید.
منبع:
http://fa.wikipedia.org
http://hamshahrionline.ir/details/159032
