گنبد باز شکاری نطنز

شاهکار معماری مشهور به ˈگنبد باز شکاری ˈ، اثری تاریخی از زمان شاه عباس صفوی است که بر تختگاهی دایره مانند از سنگ لاشه به قطر تقریبی 5/10 متر و بلندی حدود یک تا سه متر بنا شده است و در در ارتفاع دو هزار متری کرکس بر بلندترین نقطه کوه کرکس قرار گرفته است که به دلیل شهرت این گنبد به همین نام معروف است و گنبد باز نطنز نامیده می‌شود.
گنبد باز شکاری در جنوب باختری شهر نطنز گنبدی قرار دارد که از دور بنائی کوچک با روزنه‌هائی چند به نظر می‌آید این بنا که به گنبد باز معروف است شهرتش چنان است که کوهی را که گنبد برفرازش بنا شده، شامل گردیده و به کوه گنبد باز معروفش گردانیده.
این بنای تاریخی یکی از آثار مورد توجه گردشگران در شهرستان نطنز است که به دلیل واقع شدن بر فراز یکی از قلل کرکس دسترسی به آن برای همه ممکن نیست و راه رفتن بر بالای این کوه و رسیدن به این گنبد بسیار سخت و دشوار است ولی از دور قابل مشاهده می‌باشد.
این گنبد و طاق زیبا که اتاق و عمارت کوچکی هم دارد بنایی کوچک اما مستحکم است که برای دیدنش باید کمی رنج کوه‌نوردی را به جان خرید ولی در بالای کوه بنایی را خواهید یافت که خستگی را از تن شما با دیدن زیبایی آجرها و خشت‌های قدیمی و پی‌های سنگی مستحکمش در می‌آورد.
اجرای این بنای بسیار ظریف با ابعاد کاملاً موزون و مناسب آن‌هم در یک محوطه بسیار محدود با وجود راهی بسیار مشکل به راستی یکی از عجایب هنری است و حقیقتاً جالب توجه است که این ساختمان 8 ضلعی که قطر دایره محیطی آن 9 متر بوده و حتی محوطه همواری در اختیار نبوده و تعدادی از پایه‌ها بر روی قطعه سنگ‌های پائین‌تر به‌طوری بنا شده که عبور در اطراف آن‌ها عملاً میسرنیست.
براساس نوشته‌های مورخان، مصالح مورد نیاز ساخت این گنبد به وسیله بز که در بالا رفتن به کوه از چالاکی خاصی برخوردار است حمل می‌شده است. از این ایوان می‌توان فرسنگ‌ها افق اطراف را زیرنظر داشت و دیده‌بانی کرد.
ابداع و احداث ایوانی به‌این شکل در این ساختمان شاه‌کار هنری بوده و مطابق است با این اصل معروف معماری که یک واحد الزامی و مورد مصرف ضمن انجام مقصود اصلی خود‌، وقتی به نهایت کمال می‌رسد که هم به زیبایی بنا بیفزاید و هم مقاومت آن‌را بالا ببرد.
در مورد ساختن این گنبد و وجه تسمیه آن داستان هایی چند بین مردم منطقه رواج دارد که به مرور زمان جنبه افسانه ای بودن آن بر حقیقت پیشی گرفته است.
در کتاب ˈتاریخ زندگانی شاه عباس اولˈ درباره چگونگی ساخت این گنبد آمده است: شاه عباس اول اغلب تمرینات لشگری خود را در دشتی بین نطنز و اردستان انجام می‌داد و شکارگاه هایی نیز در این حوالی بود که بازهای جنگی و شکاری نیز در این شکارها شرکت داشتند.
گاهی فرستادگان مخصوصش از کشورهای بیگانه مانند روسیه و ترکستان بازهای شکاری جَلد و چابک به‌ایران می‌آوردند.
در سال هزار و یک هجری قمری که شاه عباس به اردستان و نطنز رفته بود، یکی از بازها که مورد توجه شاه بود و به بازˈ لوندˈ شهرت داشت در جنگ با عقابی زخمی شد و پس از چندی مرد و موجب ملال خاطر شاه شد.
به اشاره شاه و به دستور حاکم وقت نطنز ˈنجم الدین محمود بیکˈ این عمارت عالیه برای دفن باز لوند شاه ساخته شد. لازم به یادآوری است که نگارنده کتاب زندگانی شاه‌عباس اول، موضوع باز لوند را از کتاب نقاوه‌الآثار ذکرالاخیار محمود ابن هدایت الله افوشته‌ای نطنزی، مورخ بزرگ زمان شاه‌عباس آورده است.
مشاهده این بنا حاکی از این مطلب است که چه میزان زحمت و چه مبلغ زر برای ساخت آن خرج شده و مصالح آن تمامی از شهر نطنز بر قله آن کوه که یک فرسنگ است به پشت آدمیان و دام‌ها برده شده است.
این گنبد از آجر و ملاط گچ به صورت هشت ضلعی بنا شده، آن چنان که لبه پرتگاه تا جرزهای آن حدود یک متر فاصله دارد.
ابعاد هر یک از اضلاع هشت ضلعی بنا به طول 100 سانتی متر، عرض 80 سانتی متر و ارتفاع180 سانتی متر است و به فاصله 30 سانتیمتر بالای هر درگاه دریچه‌هایی به بلندای 90 سانتیمتر تعبیه شده و هر درگاه و دریچه بالای آن از سمت خارج به ایوانی کوچک به طول و عرض دو در یک و بلندی سه متر پایان می‌گیرد و کف ایوانها را نیز با آجر، فرش کرده‌‌اند.
درگاه گوشه شمال غربی دارای پلکانی است با 11 پله مارپیچ که به سمت شرق بالا می‌رود.
در سقف محوطه داخلی گنبد، دریچه مدوری وجود دارد که از آنجا نمای داخلی ساقه و پوشش خارجی گنبد که بطور اریب از شمال غرب به طرف جنوب شرق خراب شده و دیوارهای پشت ساقه گنبد به خوبی نمایان است.
برخی از پی‌ها و کف درگاه‌ها را در داخل گنبد خالی و به ویژه درگاه ضلع جنوبی را تا پایه زیر و رو کرده‌اند که تیرهای چوبی کلاف بند پایه نمایان شده و بدین کار نیز بسنده نکرده، تیرهای مذکور را به آتش کشیده و با این عمل نابخردانه موجبات تزلزل این اثر باستانی شده‌اند.
محوطه داخل گنبد بارها توسط کسانی که دستبرد به آثار تاریخی را پیشه خود قرار داده‌اند مورد کندوکاو قرار گرفته است. گنبد باز شکاری به شماره 644 در تاریخ بیست و دوم فروردین سال 1346 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منابع:
http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/172/html/172-26.HTM
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930106000056
http://www.tasnimnews.com/Home/Single/322194
http://esfahan.irna.ir/fa/News/115863
http://palangezakhmi.blogfa.com/post-209.aspx