دریاچه هامون

آدرس : شمال استان سیستان و بلوچستان در نزدیکی زابل واقع شده است
دریاچه هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است. این دریاچه از سه دریاچه کوچک تشکیل شده‌است که در زمان وفور آب به هم متصل می‌شوند و دریاچه هامون را که تشکیل می‌دهند.
وبزرگ‌ترین پهنه آب‌های شیرین سیستان، نقش اساسی در زندگی مردم منطقه داشته، علاوه بر اثرات مثبت طبیعی، اقتصادی واجتماعی آن، در دین زرتشت نیز تقدس خاصی دارد.
در دشت سیستان یک سری فرورفتگی هاو چاله‌های طبیعی وجود دارد که در ماه‌های مختلف به دریاچه وباتلاق ونیزار تبدیل می‌شودو به سه قسمت سابوری، پوزک وهامون تقسیم می‌شود.
وسعت کل هامون‌ها در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند می‌باشد واین وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم بوجود آورد.
رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون ...مشاهده کامل متن وهمچنین رودخانه‌های خاشرود، فراه، هاروت رود، شوررود، حسین آباد ونهبندان به هامون می‌ریزند.
دریاچه هامون یا دریاچه سیستان در شرق ایران و در شمال استان سیستان و بلوچستان در نزدیکی زابل واقع شده است...
این دریاچه بزرگ‌ترین پهنه آب‌های شیرین سیستان و سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه‌های خزر و ارومیه است. بخشی از این دریاچه در ایران و بخش پرآب آن در افغانستان واقع شده است.
وسعت کل هامون‌ها در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران است که از سه حوضچه اصلی پوزک، صابری و هیرمند تشکیل شده است.
این حوضچه‌ها در فصول کم باران و در زمان بادهای 120 روزه از هم جدا و در زمان ‎های پرباران، دریاچه واحدی را تشکیل می‌‎دهند.
این دریاچه نقش اساسی در زندگی مردم منطقه داشته، علاوه بر اثرات مثبت طبیعی، اقتصادی و اجتماعی آن، در دین زرتشت نیز تقدس خاصی دارد. در دشت سیستان یک سری فرورفتگی‌ها و چاله‌های طبیعی وجود دارد که در ماه‌های مختلف به دریاچه و باتلاق و نیزار تبدیل می‌شود و به سه قسمت سابوری، پوزک و هامون تقسیم می‌شود.
با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند می‌باشد و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم بوجود آورد.
رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و همچنین رودخانه‌های خاشرود، فراه، هاروت رود، شوررود، حسین آباد و نهبندان نیز به هامون میریزند.
در گذشته‌های دور دریاچه هامون، دریایی بزرگ و پرآب بوده است. پس از خشکسالی‌ها و تقسیم بندی‌های کشورها و نرسیدن آب به مرزهای ایران به مرور قسمت‌های وسیعی از آن خشک شده است و اکنون به چهار دریاچه مجزا تقسیم شده است: دریاچه هامون صابری یا سیستان، دریاچه هامون پوزک ایران، دریاچه هامون هیرمند و دریاچه هامون پوزک افغانستان که بخش کوچکی از آن نیز در ایران واقع شده است...
هامون از نگاه ریخت ‎شناسی:
• دریاچه ‎های دائمی، که بیشترین سطح را با ژرفای بیشینه حدود 11 متر دارد.
• دریاچه ‎های فصلی، که بصورت نوار به نسبت باریکی پیرامون دریاچه ‎های دائمی قرار دارند.
• کفه ‎های گلی و باتلاق ‎ها، که بیشتر در حاشیه خاوری و جنوب خاوری دریاچه ‎ها توسعه دارند.
در دشت سیستان یک سری فرورفتگی‌ها و چاله‌های طبیعی وجود دارد که در ماه‌های مختلف به دریاچه و باتلاق و نیزار تبدیل می‌شود و به سه قسمت سابوری، پوزک وهامون تقسیم می‌شود.
هامون از دیدگاه زمین ‎شناسی:
دریاچه یا مجموعه دریاهای هامون بخشی از بلوک ساختاری هیلمند (هلمند) افغانستان دانسته شده که در خاور گسل شمالی - جنوبی هریرود قرار دارد.
اما داده ‎های منطقه ‎ای نشان می‌‎دهد که دشت زابل بخشی از فرونشست داری ‎رود افغانستان است که نقاط پست آن مانند دریاچه ‎های هامون، پایانه و محل انباشت بخشی از روان ‎آب‎های هندوکُش و آبراهه‎های سرچشمه گرفته از خاک ایران است.
دریاچه هامون در تاریخ:
نام دریاچه هامون در اوستا (کانس اویا) آمده و در پهلوی (کیانسی) ور در کتب فارسی (کانفسه) آمده است. در یشت نوزدهم که نام زامیادیشت معروف است (بند66) آمده است که مرکزیت دین زرتشت، سرزمینهای پیرامون دریاچه کیانسیه است و گاهی با کلمه (آپ) امیخته و بصورت (کیانسی آپ) آمده است.
هامون اسمی است که بعدها به این دریاچه داده شد. سابقه تاریخی این دریاچه نشان می‌دهد که در ایران قدیم از لحاظ مذهبی دارای تقدس بوده، چنانکه استاد پورداوود می‌گوید: شرافت هامون در این است که در آینده سه پسر از پشت پیغمبر(زرتشت) از کنار آن ظهور خواهندکرد که هر یک به فاصله هزار سال از همدیگر پا به عرصه وجود خواهندگذاشت.
بدین ترتیب بنا به تفصیل کتب تاریخی، فروهرها برای نگهداری نسل آینده زرتشت به دریاچه کیانسی(هامون) گماشته شده اند.
بنابر روایات مذهبی زرتشتیان، عالم از بدو خلقت روح تا پایان به دوازده دوره هزارساله تقسیم می‌شود که دهمین هزاره(هزاره هوشیدر) سپس (هزاره هوشیدرماه) و در آخر (هزاره سوشیانت) است.
گذشته از کتب پهلوی، به تکرار در خود اوستا(کانس اویا) یا دریاچه هامون محل ظهور سوشیانت خوانده شده و در فقره‌های 92-96 زامیادیشت آمده که سوشیانت پیک اهورامزدا پسر (ویست تئوروئیری) بدان هنگام که از آب کیانسی بدرآید، گرزی پیروزمند در دست دارد.
در فقره 66 زامیادیشت چنین آمده است: فر کیانی، از آن کسی است که شهریاری وی از آنجایی که رود هیرمند، دریاچه کیانسیه(هامون) را تشکیل می‌دهد، برخاسته است.
آنجایی که کوه اوشیدم جای دارد و از گرداگرد آن آب بسیار از کوهها سازیر شده است.
بسیاری از محققان معتقدند که کوه اوشیدم یا اوشیدر در سیستان است و جایی که رود هیرمند، دریاچه هامون را تشکیل داده همانا کوه خواجه است. زیرا دردشت سیستان غیر از کوه خواجه، هیچ پشته سنگی دیگری وجود ندارد تا هیرمند بر پیرامون آن بریزد.
بنابراین کوه خواجه از روزگاران گذشته و از عهد بززگی وسرافرازی ایران، پرستشگاه پاک دینان و مسکن پارسیان و جایگاه عبادت بزرگان دین مزدیسنا بوده و امروز نیز نزد مردم مسلمان سیستان از قداست خاصی برخوردار است.
به عبارتی جشنهای نوروزی کوه خواجه که بسیاری به آنها اشاره دارند، شاید ریشه ای در زمان باستان داشته باشد، از زمانی که معتقدان زرتشتی به انتظار ظهور سوشیانت درآن جمع می‌شده اند و تا به امروز نیز باقی مانده است.
در زمانی نه چندان در آیین بعضی از مردم سیستان که در آبادی‌های کنار دریاچه هامون خانه داشتند، این بود که شبی که فردایش نوروز بود، دختر زیبایی را بر اشتری آذین شده سوار می‌کردند و به کنار دریاچه می‌بردند.
در آنجا گروه مردان دور از اجتماع زنان و دختران به کناری می‌رفتند و به شادی و ساز و آواز می‌پرداختند و زنان دختر زیبا را که اوشیدر نام نهاده بودند، برهنه داخل آب می‌نمودند و تا نیمه شب به رقص و ترانه خوانی و شور و نشاط می‌پرداختند.
پس از آن دختر را به همان آیین به خانه باز میگرداندند. این رسم بی گمان اشارتی به باورهای زرتشتیان دارد که ذکر می‌شود.
در مورد تولد سوشیانت، موعود منتظر زرتشتیان، گفته شده است که در آخر دوازدهمین هزاره، دوشیزه ای از خاندان بهروز در دیاچه هامون خود را می‌شوید و آبستن می‌شود، از او سوشیانت، آخرین آفریده اهورامزدا، روی به جهان خواهد نمود و چون به سن سی سالگی رسید امانت رسالت مزدیسنا به وی واگذار می‌شود.
در آن روز خورشید در وسط آسمان بی حرکت می‌ماند و بدین وسیله ظهور سوشیانت به جهانیان بشارت داده خواهدشد.
تیمورلنگ نیز از این دریاچه چنین یاد می‌کند:امیر سیستان مرا سوار برکشتی کرد و روی دریاچه هامون گردش داد وبه من گفت که در دوره رستم وسعت این دریا بیش از این بود که می‌بینی.
مولف حدودالعالم می‌نویسد:دریای زره به سیستان است که گرد آن سی فرسنگ است، اندر پهنای او هشت فرسنگ وگاه آب این دریا چندان بود که از رودی خیزد که از کرمان بگذرد وبه دریای اعظم ریزد.

مسیر دسترسی به دریاچه هامون (یکی از مسیرها):
از جاده زابل به نهبندان، سه راهی میل نادر پاسگاه نیروی انتظامی وجود دارد که باید از آن به سمت چاه خرما تغییر مسیر داد.
بسته به فصل و وضعیت آب دریاچه مسافت کمتر یا بیشتری از این جاده را باید رفت تا به آب رسید. برای رسیدن به آن از جاده اصلی حدود ۲ کیلومتر در خاکی نامناسب باید پیشروی کرد.

منابع: ویکی پدیا، وبلاگ ایران را بگردیم(محمد گائینی)، همشهری آنلاین و...
گردآوری و تدوین: محمد شاکری موحد

http://www.mehrmg.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=307&Itemid=60