کاخ خورشید

کاخ کلات یا کاخ خورشید در شهرستان کلات خراسان رضوی قرار دارد و مهم‌ترین یادگار نادر شاه افشار درکلات است که در سال ۱۱۵۱ هـ.ق، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم درکلات ساخته شده‌است.
این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده، اما ساختمان آن تلفیقی از معماری ایران و هندوستان است. نادر شاه علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و از ماهرترین هنرمندان برای آرایش قصر خورشید استفاده کرده است.
کلات به معنی قلعه و برج و بارو است قبل از اسلام تقریبا تمامی شهرها را به شکل کلات می‌ساختند که در آنها مساله نظام طبقاتی رعایت می‌شده است.
این طبقات اجتماعی پیشتر سه طبقه بوده که بعدها به چهارطبقه تبدیل شده است که شامل ارتشداران موبدان استریوشان و صنعتگران بوده است این‌ها هر کدام در شهر جای خود را داشتند
کاخ خورشید به منظور آرامگاه نادر و با تغییر شکل یک بنای آرامگاهی کهن آغاز شده بود ...مشاهده کامل متن , عملیات ساخت کاخ در تمام طول پادشاهی ادامه داشته و حتی تا آخرین سال‌های حیات نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده‌است.زیرا کتیبه ثلث بسیار زیبای «سوره نباء» که در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همین تاریخ اشاره دارد.
طبق مطالعات باستان شناسی انجام شده در این بنا، مشخص شده است این بنا در دو دوره ساخته شده است. یعنی در قرن 7 یا 8 هجری قمری در اینجا یک برج مقبره ای وجود داشته است.
در دوره افشار روی شالوده بنای دوران ایلخانی یا بقایای بنای دوران ایلخانی این پوسته ساخته شده است. نمای ظاهری بنا همان ادامه معماری دوران صفوی و نمای درون آرامگاه ادامه معماری دوران تیموری است.
نمای درونی آرامگاه نادر شباهت کامل به فضای درونی آرامگاه امیر تیمور در سمرقند دارد و این امر نشان دهنده این واقعیت است که نادر شاه علاقه وافری به امیر تیمور و آرامگاه او داشت.
جزئیات موجود در این بنا نشان دهنده این واقعیت است که این بنا بوسیله هنرمندان غیر بومی تزیین شده است. نقش میوه‌ها و علائمی که بر روی سنگهای این بنا استفاده شده است نشان دهنده این است که بومی ایران نیستند.
این کاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقه است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده‌است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست.
این کاخ مجموعاً ۱۲ اتاق دارد که داخل هراتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می‌شود.
تا چند دهه قبل در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. در وسط این بنای هشت ضلعی، برج استوانه ای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده‌است.
زیبایی این کاخ بیشتر در تزیین نمای خارجی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری مغولی - هندی دیده می‌شود. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزئین شده‌اند.
در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده‌است.
طبقه اول کاخ هشت ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم ساخته اند. ورودی‌‌های کاخ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می‌شود.
سنگ‌های سنگین و پرحجم این کاخ که موضوع آن‎ها انواع میوه‎های گرمسیری و پرندگانی چون طوطی است، به کاخ جلوه خاصی داده اند و گفته می‎شود این سنگ تراشه‎ها همان هنری است که نادرشاه از معماران هندی خواست تا در زمانی که میوه‎هایی مثل موز، آناناس و... در ایران وجود نداشت، کاخ خورشید با این نمادها سنگ تراشی شود.
طبقه دوم یا هم کف کاخ تالاری بزرگ در میان دارد و اتاق‌هایی در اطرافش این تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا کاری شده است و چون اطراف دیوار آن کتیبه‌ای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( 1160 ه.ق ) به چشم می‌آید، برخی چنین نتیجه گرفته‌اند که نادر قصر خورشید را به عنوان آرامگاه خویش بنا کرده بود.
طبقه سوم کاخ گنبد استوانه‌ای بزرگی است که از 66 نیم ستون سنگی تشکیل شده و با همین ویژگی در تمام بناهای تاریخی ایران بی‌همتا است.
باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات از کنار این گنبد مدور قابل مشاهده است.
از باغ به جز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ و در کوچه غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جا نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاری‎های بقیه قسمت‎های باغ قرار گرفت و 220 عدد درخت چنار کاشته شد که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.
اکنون منبع آب رسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ بوسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده‎رو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین می‎شود.
قصر خورشیددارای زیرزمینی مخوف و تاریک است که گفته شده جای نگهداری بخشی از خزاین نادر یا زندانی برای مغضوبین او بوده است که البته در سال 1385 موزه مردم شناسی به همت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در زیرزمین عمارت خورشید با هدف معرفی آداب، رسوم، مشاغل، فنون سنتی، نحوه زندگی و معیشت ساکنان منظقه و همچنین نمایش مراسم ازدواج عشایر، دامداری، کشاورزی و عطاری دایرشد.
موزه خراسان در کوهسنگی مشهد با الگوبرداری از کاخ خورشید طراحی شده است.

منبع:
http://kalat-e-naderi.persianblog.ir
http://www.tasnimnews.com/Home/Single/319981
http://mashhad12.com
http://www.ghatar.com
http://fa.wikipedia.org
http://www.noonoab.com
http://www.bazar-mashad.com
http://irantoorism.akairan.com/iranshenasi-irangardi/khorasanrazavi-didaniha/17257.html
http://www.1pars.com
http://www.hamrahetarikh.ir/post/129http://dalahoo.com/news/news.cfm?id=839
http://www.islamicartz.com/story/wk2Yb0dSA0ze1lnXe5tYMe3eI8H1-ndbholeBoMrkaI
http://chn.ir/NSite/FullStory/Photo/?Id=101633&Serv=5&SGr=35
http://ara-photos.net/blog/2012/06/03/iran-photos-nader-sun-palace/
http://rezacity.blogfa.com/post-90.aspx#