مجموعه باستانی بیشابور

آدرس : این شهر در 1600 کیلومتری جنوب تهران ، 150 کیلومتری غرب شیراز و 23 کیلومتری شمال غرب کازرون واقع است.
شهر تاریخی یا " مجموعه باستانی بیشاپور " با وسعتی حدود 200هکتار ، در فاصله 23 کیلومتری شمال غربی شهر کازرون واقع شده است. در مرکز این شهر دو ستون یادبود نوشته شده است که بر اساس نوشته‌های مکتوب بر روی این دو ستون ، شهرتاریخی بیشاپور در زمان دومین پادشاه ساسانی یعنی زمان شاپور اول ( 272-241 میلادی ) بنا گذاشته شده است.
طبق این مکتوبات ، شاپور اول که از مقتدرترین پادشاهان ساسانی به شمار می‌آید در بیست و چهارمین سال سلطنتش از این شهر بازدید نموده است. همچنین این شهر توسط معماری سوری ، که اپسای نام داشته است ، طراحی و ساخته شده است.
بیشاپور در کنار جاده شاهی روزگار باستان قرار دارد، که در دوره هخامنشیان " تخت جمشید " و " استخر " را به شهر باستانی " شوش " و در دوره ساسانی شهر " گور" و " بیشاپور " را به " تیسفون " مقر امپراطوری ساسانی وصل می‌نموده است.
همانطور که می‌دانید خواستگاه ساسانیان در سرزمین پارس ( فارس ) بوده است و علاوه بر این به علت دارا بودن آب فراوان ، هوای مساعد ...مشاهده کامل متن ، زمین‌های حاصل‌خیز ، چشمه‌ها و موانع طبیعی و همچنین قرار گرفتن در مسیر جاده شاهی ، باعث گشت تا شاپور اول ، پس از پیروزی بر والرین ( امپراطور روم ) این منطقه را برای ساختن شهری به نام خود ، انتخاب نماید.
بیشاپور در کنار شهرهای استخر، داراب گرد ، اررجان ، اردشیر خوره از جمله شهرهای مهم عهد ساسانی به شمار می‌آید ( شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیرخوره بوده است ) و لازم به توضیح است که رونق شهر بیشاپور ، تا زمان سلطنت بهرام دوم ادامه داشته است و پس از این زمان ، به علت توجه پادشاهان ساسانی به غرب قلمرو خود ( تیسفون ) رونق این شهر کمتر شد.
قرن هفتم هجری ، بیشاپور رونق و آبادی خود را از دست داد و به جای این شهر ، گازرگاه ( کازرون فعلی ) رونق گرفت. شهر بیشاپور که دیگر رونقی نداشت به حیات خود ادامه داد به گونه ای که در قرن‌های سوم تا پنجم هجری قمری ، مورخان و جغرافی دانان بزرگی همچون استخری و ابن بلخ و ... این شهر را مورد ستایش قرار دادند. در کتب تاریخی ، نام این شهر با عنوان‌های همچون بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و " به اندیوشاپور " آورده شده است.
این شهر جزء اولین شهرهای باستانی است که دارای تاریخ مکتوب شهرسازی می‌باشد.
متن کتیبه ستون‌های یادبود شهر تاریخی بیشاپور:
" در فروردین ماه ( در ) سال 58 ( از ) آتش اردشیر ( در ) سال 40( از ) آتش شاپور از آتش‌های شاهی( در ) سال24 این تصویر ( پیکره ) بغ مزدا پرست خدایگان شاپور، شاهان شاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ، فرزند بغ مزدا پرست ، خدایگان اردشیر شاهان شاه ایران که چهر ایزدان دارد.
نواده خدایگان پاپک شاه ( این ) کار اَپسای دبیر از شهر حران از خاندان خویش ... و بدین روال زمانی بغ مزدا پرست ، شاپور شاهان شاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد ( بدینجا آمد ) و زمانی که شاهان شاه این پیکره را دید ( ایستاد ) و به اپسای دبیر سیم و بندگان و کنیزان و باغها و دارایی بخشید.
"
برای نخستین بار نمایندگان اعزامی از موزه لوور پاریس به نام‌های ژرژ سال و دکتر گیرشمن ، به عملیات کاوش باستان شناسی در این شهر تاریخی همت نهادند.
در این کاوش ، بنای رفیع و چهار گوشی را که با سنگهای دوجداره ساخته شده بود ، کشف شد و آن را آتشگاه نامیدند و همچنین تالار عظیم و سر پوشیده وسیعی را به نام کاخ اختصاصی و مکان دیگری را به نام جایگاه نذورات و یک ایوان مزین به موزاییک را کشف کردند اما این عملیات و حفاری‌ها ادامه نیافت و برای مدت 30 سال متوقف گردید .
پس از این مدت 30 ساله ، اداره کل باستان شناسی و فرهنگ عامه ، یک گروه باستان شناسی ایرانی به سرپرستی " دکتر سرفراز " را به منظور عملیات کاوش در بیشاپور و نیز روشن ساختن چگونگی حفاری‌های گذشته و ظاهر ساختن اسکلت شهر ، به این شهر تاریخی اعزام کرد.
ناگفته نماند که این گروه از بهمن 1347 در شهر بیشاپور کار خود را آغاز کرد و موفق شد پس از 10 سال تلاش ، برج و باروی شهر ، معبد آناهیتا ، کاخ شاپور ، مسجد دوره اسلامی ، ستونهای یادبود و برخی آثار ارزشمند دیگر را از زیر خاک بیرون آورد.
این عملیات حفاری مجدداً از سال 1375 پیگیری شد. همچنین از سال 1382 این حفاری‌های شهر بیشاپور زیر نظر مهندس امیری ادامه پیدا کرد.
شهر تاریخی بیشاپور با طبیعت زیبایش که شامل جلگه شاپور در دشت سبز کازرون و رودخانه باصفای چشمه ساسان و نیز الهام از فرم‌های هنری و تزئینی تمدن‌های دیگر ، در کنار رویاهای بزرگ و جاه طلبانه شاهی ، به گونه ای طراحی و مهندسی و بنا گذاشته شده است که می‌توانسته با با زیباترین و ثروتمند‌ترین شهرهای دنیای متمدن آن زمان مانند انطاکیه عروس زیبای شهرهای بیزانس ( روم شرقی ) رقابت کند و چه بسا از آنها نیز پیشی بگیرد.
این شهر به صورت مستطیل ساخته شده است و با دوخیابان شمالی – جنوبی و شرقی – غربی که هرکدام به دروازه ای از شهر راه دارد ، شهر به چهار قسمت تقسیم می‌گردد.
دروازه اصلی شهر بیشاپور در ضلع غربی شهر قرار داشته و امروزه نیز بقایای پل این دروازه کشف گردیده است.
شهر بیشاپور که از هر چهار طرف حفاظت و حراست می‌شده است ، دارای قلعه دختر و دیوار برج مانند ( در ضلع شمالی ) ، رودخانه شاپور ( ضلع غربی ) و نیز خندق برای محافظت از شهر (ضلع شرقی و جنوبی ) می‌باشد.
این شهر به روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده است ، بنا گردیده است. به طور کلی می‌توان گفت که این شهر دارای دو قسمت عمده به شرح ذیل می‌باشد.
بخش یا قسمت ارگ سلطنتی که بناهای شاخص دوره ساسانی مثل معبد آناهیتا ، تالار شاپور ، ایوان موزائیک ، کاخ والرین و … را شامل می‌شود.
قسمت عامه نشین شهر که بیشترین مساحت شهر را به خود اختصاص داده است و در برگیرنده خانه‌های مسکونی ، اماکن عمومی مثل حمام ، کاروانسرا ، بازار و .. می‌باشد.
در اینجا به معرفی آثار تاریخی این شهر می‌پردازیم:
یکی از شاهکارهای حجاری عصر ساسانی ، در تنگ چوگان در مجاورت شهر بیشاپور و برکرانه رودخانه شاپور باقی مانده است.
6نقش برجسته در دو طرف تنگ چوگان حجاری شده است ، این نقش‎ها بیانگر پیروزی‌ها و تاجگذاری پادشاهان ساسانی می‌باشد و لازم به ذکر است که از این شش نقش ، سه نقش بیانگر پیروزی شاپور بر والرین امپراطور روم می‌باشد و سه نقش دیگر مربوط به پیروزی بهرام دوم بریاغیان ، تاج ستانی بهرام اول از مظهر اهورامزدا و پیروزی شاپور دوم بر یاغیان و دشمنان است .
معبد آناهیتا ( الهه آب ) :
با توجه به قداست و اهمیت آب در آئین زرتشت و دربین آریائی‌ها ، معابدی برای نیایش و ستایش آب ساخته شد که معبد آناهیتا بیشاپور ( الهه آب ) یکی از مهمترین آنها به شمار می‌آید.
این معبد به شکل مکعب با اضلاعی 14متری طراحی و بنا شده است. نام این معبد ، برگرفته شده از " آناهیتا " ، الهه آب ، فرشته و نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنین نماد باروی ، عشق و دوستی به اعتقاد ایرانیان باستان است.
الهه ناهید یا آناهیتا دارای نماد جانوریی به شکل گاو می‌باشد. معبد آناهیتا نه تنها از نظر نوع و سبک معماری ، بلکه از نظر رعایت دستگاه‌های تنظیم و تقسیم و کنترل آب نیز فوق‌العاده طراحی و مهندسی شده است.
قدمت معبد آناهیتا بیشاپور به دوره ساسانیان باز می‌گردد و لازم به توضیح است که برخلاف دیگر ساختمان‌های بیشاپور که به رسم ساسانی با سنگ‌های نامنظم و ملات ساخته شده‌اند ، ساختمان این معبد به رسم هخامنشیان با سنگ‌های بزرگ تراشیده شده ، بدون ملات به صورت دو جداره با بست‌های فلزی استوار گشته اند و فاقد سقف مسطح می‌باشد.
جایگاه نذورات ( ستونهای یادبود ( :
این ستون‌ها در حاشیه خیابان شرقی - غربی که از مرکز شهر می‌گذرد و خیابان شمالی و جنوبی را قطع می‌کند ، با ارتفاعی حدود 9متر ، واقع شده اند.
بر روی این دو ستون کتیبه ای 16خطی به زبان پهلوی اشکانی و ساسانی وجود دارد که در واقع سند تاریخی شهر سازی بیشاپور است که متن آن پیش‌تر گفته شد. همچنین تندیسی از شاپور اول در میان این دو ستون وجود داشته است که متاسفانه با گذشت زمان ازبین رفته است .
در کتیبه حک شده روی ستون ذکر گردیده است که معمار این شهر فردی به نام " اپسای دبیر " از اهالی حران کشور سوریه فعلی بوده که ستون‌های یادبود را به هزینه شخصی خود احداث کرده است و به شاپور پادشاه ساسانی تقدیم می‌کند و زمانی که شاپور اول از آن بازدید می‌نماید ، این ستون‌ها بسیار مورد توجه وی قرار می‌گیرد و به اپسای دبیر زر ، سیم ، بندگان و باغات بسیاری می‌بخشد.
تالار تشریفات:
تالار عظیم تشریفات در جنوب شرقی معبد آناهیتا ، با مساحتی بالغ بر 781 متر مربع قرار دارد. از این تالار می‌توان به عنوان اولین و بزرگترین اثر معماری گنبد دار زمان ساسانی ، یاد کرد.
تالار تشریفات از ترکیب چهار ایوان متقابل و متقارن با گنبدی شلجمی شکل که 25 متر ارتفاع دارد ، ساخته شده است. صحن مرکزی این تالار به شکل مربع طراحی شده است.
از دیگر خلاقیت معماران عصر ساسانی در این تالار ، می‌توان به 64 طاقچه که با هنرها و روش‌های مختلف گچ بری مثل برگ کنگر ، برگ مو ( درخت انگور ) و نقوش تزئینی به صورت طرحهای چلیپا شکل ، تزئین شده اند.
ایوان موزائیک:
این ایوان دارای 25/11 متر طول و 6/10متر پهناست و با طاق هلالی شکل پوشش یافته بود. در کف این ایوان با مزائیک‌های رنگین که با طرحهای تزئینی منقوش شده مفروش بوده است .
این موزائیک‌ها که از ارزشمند‌ترین و نفیس‌ترین آثار بدست آمده از شهر بیشاپور است ، زینت بخش موزه‌های لوور پاریس و موزه ایران باستان تهران می‌باشد. رنگ‌های به کار رفته در این موزائیک‌ها و طراحی زیبای آن بسیار چشمگیراست به طوری که مجموع این موزائیک‌ها به صورت یک فرش یکپارچه زیبا به نظر می‌رسید.
هنوز آثار کمی از این نوع موزائیک‌ها به صورت نواری در کناره‌های دیوار این ایوان وجود دارد.
قلعه دختر:
بر ارتفاعات تپه مشرف به ضلع شمالی شهر بیشاپور آثار قلعه ای بر فراز کوه ورودی تنگ چوگان به چشم می‌خورد. بیشترین مصالح به کار رفته در این قلعه ، سنگ و گچ می‌باشد.
قلعه دختر دارای اتاق‌ها و راهروهای متعددی است که فقط یک راه ورودی به دژ دارد و در طول آن چندین برج حفاظتی ساخته شده است. در بخش جنوبی این قلعه برج‌هایی رفیع و استوانه ای شکل که از بدنه اصلی بنا جداست وجود دارد.
در نمای شرقی در ارتفاعاتی که دارای بستری صخره‌ای است ، آثار پایه هایی از سنگ و گچ بر بدنه بر جا مانده است که حکایت گر از وجود ساخت و ساز‌های طبقاتی متعدد از سطوح مستوی و در سطح زیرین بنای قله دختر می‌باشد.
پایه‌ها در این بخش از بنا از پایین کوه به احتمال زیاد از کف رودخانه تا بالای کوه ، در چندین طبقه بر صخره متکی بوده است و کف بنای اصلی در بالای قلعه بر پایه‌ها و طبقات بین استوار گشته ، که امروزه می‌بایست در جستجوی نشانه هایی از این بنای عظیم به بقایایی جزئی اکتفا کرد.
در نهایت باید گفت که وظیفه این قلعه ، محافظت و دفاع از شهر بیشاپور بوده است.
کاخ معروف به والرین :
در محوطه ارگ شاهی بقایای فرو ریخته بنایی با سنگ‌های چهار تراش و حجاری شده جالب توجهی وجود دارد که به نام کاخ والرین شهرت یافته است .
نمای این بنا با سنگ‌های چهار تراش به ابعاد 75 در45 سانتیمتر ساخته شده ، این سنگ‌ها یکنواخت ، یک اندازه و دو جداره اند که توسط بسط‌های آهنی به هم متصل می‌شده اند.
سبک معماری این بنا ساسانی است و ورودی زیبا و چشمگیری راه ورود به این بنا را تعریف می‌کند . در قسمت هایی از این بنای با شکوه ساسانی نقش برجسته‌های متعدد و متنوعی بوده که تعدادی از این نقش برجسته‌ها در موزه بیشاپور موجود است .
کاربری این بنا با توجه به کمبود منابع اطلاعاتی و عدم انجام یک حفاری هدفمند و سیستماتیک در این محوطه هنوز بطور دقیق مشخص نگردیده است ولی آنچه مسلم است با توجه به شکل پلان و نوع مصالح بکار رفته در این بنا می‌توان آن را جزء مهمی از مجموعه ارگ شاهی دانست.
مدرسه دوره اسلامی :
در محوطه ارگ شاهی بنایی باقی مانده که به سبک مدارس دوره اسلامی بنا شده است. این بنا که به احتمال زیاد ساسانی بوده و بعد‌ها در دوره اسلامی دچار تغییر کاربری شده ، متعلق به قرن چهارم هجری یعنی دوره آل بویه است ، در صحن مرکزی این بنا ته ستون هایی وجود دارد که بر روی آنها کتیبه هایی به خط کوفی حک شده است.
کتیبه‌های موجود بر پایه ستون‌ها کمک شایانی به تاریخ گذاری این بنا کرده است. بر روی ته ستون‌های مذکور، پایه هایی احتمالاً چوبی وجود داشته که نگه دارنده سقف بنا بوده است.
گفتنی است که ورودی این مدرسه به شکل خاصی بنا شده است ، به گونه ای که با قامت ایستاده نمی‌توان وارد آن شد.
پل ساسانی:
پلی مربوط به دوره ساسانیان که در انتهای یکی از خیابانهای اصلی شهر بیشاپور ( محور غربی - شرقی ) بر روی رودخانه شاپور واقع شده است. این پل از مصالحی همچون سنگ و گچ ساخته شده است ، که با توجه به طول و ارتفاع این پل احتمالاً یک و یا دو پایه در فاصله‌های مشخص در بستر رودخانه داشته است که هنوزبقایای یکی از چهار دروازه شهر در ابتدای خیابان اصلی ( غربی – شرقی ) بر آن مشهود می‌باشد.
حمام‌های بیشاپور:
آیین شستشو در دوره‌های مختلف تاریخی تعریف خاص خود را داشته و با تغییر و تحولات کالبدی و فرهنگی جوامع دچار دگرگونی شده اند. شهر بیشاپور به عنوان یک شهر پر رونق که تا قرن هفتم هجری قمری زندگی در آن رواج داشته دارای بافت‌های خدماتی شهری مانند بازار ، حمام و... بوده است . حمام هشت گوش یکی از این حمام‌های این شهر می‌باشد ، که دارای طرح و پلان هشت گوش است. همچنین حمام قرار گرفته در بافت متراکم اطراف ستون‌های یاد بود ، که دارای بخش‌های مختلفی مانند تون و خزینه حمام است.
چهار تاقی بیشاپور:
شهر بیشاپور به عنوان یک محوطه ساسانی دارای فضاهایی مرتبط با آیین زرتشتی ( دین رسمی دوره ساسانی ) است که مجموعه‌ی مذهبی چهار تاقی و فضای پیرامونی آن از جمله این بناهای مذهبی می‌باشد.
لازم به ذکر است این بنا در دوره‌های مختلف حیات شهر ( تا دوره اسلامی ) با تغییر کاربری مورد استفاده بوده است.
مسجد جامع بیشاپور:
در بخش جنوبی شهر بیشاپور بنایی بسیار بزرگ از قرون نخستین اسلامی به جا مانده که درمنابع تاریخی به نام
مسجد بیشاپور از آن یاد شده است.
این بنا که بخش‌هایی از آن هنوز زیر خاک مدفون است ، بطور یقین مسجدی است که به تقلید از مساجد قرن‌های نخستین اسلامی همانند مسجد جامع دمشق و آندولس ساخته شده است.
این مسجد دارای یک صحن مرکزی می‌باشد که اطراف آن را رواق‌هایی با ستون‌های متعدد تشکیل می‌داده است.
نقش برجسته پیروزی شاپور اول بر امپراتوران رومی:
در مرکز نقش برجسته صحنه پیروزی شاپور اول ، گوردیانوس کشته شده ، والرین اسیر شده و فیلیپ دست نشانده رومی نشان داده شده است.
پشت سر پادشاه سرداران و بزرگان ساسانی و در روبرو اسرای رومی همراه سربازان ایرانی حجاری شده اند. شاپور شاه بر اسب سوار است و مردی را پایمال می‌کند. گوردیانوس در بین پاهای اسب بر زمین دراز شده و فیلیپ عرب زانو به زمین زده دست‌ها را به سوی شاه دراز کرده است.
در کنار امپراتور دو نفر ایستاده اند یکی از آن‌ها کلاه بلند ایرانی بر سر دارد و یکی دیگر حلقه یا تاجی به شاه تقدیم می‌کند. تصویر نیکه ، الهه پیروزی ، بر فراز آن در حال پرواز دیده می‌شود.
در پشت سر این عده چند تن از رومیان ملبس به قبای رومی و چند تن دیگر دیده می‌شوند ، که فیل و اسبی را به همراه می‌آورند و مرد دیگری که تشتی بر سر گرفته است.
این تصویر در سمت راست ردیف سوم قرار دارد. در دو ردیف بالای همان قسمت از حجاری ، مردمانی دیده می‌شوند که پیراهن آنها تا زانو و شلوارشان تا مچ پا رسیده است.
این اشخاص چند تشت ، چند تاج و یک کیسه که ظاهراً پر از سکه ( پول ) است و دو شیر در زنجیر و در ردیف پایین اشیایی ، دیگر که غنیمت است ، از جمله یک پرچم رومی را به حضور شاپور اول پادشاه ساسانی پیش کش می‌برند.
ارابه جنگی امپراتور روم که به دو اسب بسته شده در آخرین ردیف سمت راست ، در انتهای نقش دیده می‌شود. در چهارمین ردیف از سمت چپ سواران ایرانی نقش شده اند.
اغلب مردان کلاه بلند استوانه ای شکل بر سر دارند که بالای آن مدور است. پنج نفر سواری که در ردیف سوم بدون فاصله پشت سر شاه قرار دارند گیسوانشان مانند شاه مجعد است ، احتمال می‌رود که اینان شاهزادگان بلافصل باشند.
تمام سواران دو ردیف بالا در حالت احترام قرار گرفته اند ، یعنی سبابه دست راست خود به طرف جلو دراز کرده اند.
پیروزی بهرام دوم پادشاه ساسانی بر اعراب:
بهرام سوار بر اسب و نمایندگان اعراب اسب و شتر هدیه می‌آورند ، در حالی که سروران ایرانی آنها را راهنمایی می‌کنند.
در سمت راست مردمانی بلند قبا به حضور شاه آورده می‌شوند که ظاهراً یک قطعه پارچه را با ریسمان به سر بسته اند که اینان نمایندگان عشایر عرب هستند که به اطاعت در آمده اند و بهرام دوم که از کلاه بالدارش شناخته می‌شود سوار بر اسب ، ریش و گیسویش به همانند شکل معمول سلاطین قدیم است.
نوارهای چین داری به کلاهش بسته که در اثر وزش باد در اهتزاز است و ترکش بلندی از کمربند آویخته است. در برابر شاه سرداری ایرانی در حالی که دست‌ها را به شمشیر تکیه داده ، ایستاده است.
از طرز گیسوانش معلوم می‌شود که از خانواده سلطنتی است و در پشت سر او روسای دشمنان مغلوب حضور دارند.
تاج ستانی بهرام اول ( پادشاه ساسانی ) :
در این نقش برجسته بهرام اول پادشاه ساسانی ( 272-275م ) حلقه شهریاری و پادشاهی را از مظهر اهورامزدا دریافت می‌کند.
زیر پای اسب بهرام اول پادشاه ساسانی ، تصویر بهرام سوم که بعدها توسط نرسی ( پادشاه ساسانی ) نقش گردیده است ، دیده می‌شود ، پشت سر او نیز کتیبه ای است که نرسی بعدها آنرا حک کرده است.
متن کتیبه بدین شرح است:
" این پیکره از آن بغ مزدا پرست ، خدایگان نرسی شاهنشاه ایران و غیر ایران است که چهر از ایزدان دارد ، فرزند بغ یزدان پرست خدایگان شاپور شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد نواده خدایگان اردشیر شانه شاه "
اهورامزدا سوار بر اسب ، تاجی کنگره دار بر سر دارد که شبیه تاج شاپور اول است.
فقط تفاوت در این است که مو‌های مجعد وی از درون تاج نیز دیده می‌شود و در میان یک پارچه به شکل سر بند شاهی پیچیده نشده است ( تصویر شاپور چنین است ) . بقیه موهای مجعد وی از زیر تاج او خارج شده و به طور انبوهی به روی شانه هایش ریخته است.
بهرام اول سوار بر اسب ، در طرف چپ در مقابل یزدان ( اهورا مزدا ) تاجی بر سر دارد که دارای چندین تیغه پرتو مانند ( نماد الهه میترا ) است. در بالای تاج وی سر بند شاهی دیده می‌شود.
در دستش حلقه شهریاری نوار داری است که در پشت سر وی نیز نوار هایی در هوا موج می‌زنند .
پیروزی بهرام دوم پادشاه ساسانی بر یاغیان:
در این نقش پادشاه در مرکز بر روی تخت نشسته و به صورت روبرو نشان داده شده است ، سمت راست پادشاه تعدادی از سرداران پارسی ، بزرگان و سران خاندان‌های ایرانی به نشانه احترام انشگت سبابه خود را به طرف پادشاه گرفته اند و در سمت چپ اسرا و یاغیان به وسیله سربازان ساسانی به حضور پادشاه آورده می‌شوند.
تاج ستانی شاپور اول از مظهر اهورامزدا:
شاپور از مظهر اهورا مزدا حلقه قدرت را دریافت می‌دارد. در زیر پای اسب اهورامزدا ، اهریمن و در زیر پای اسب شاپور اول پادشاه ساسانی گوردیانوس امپراتور کشته شده رومی قرار گرفته است.
در وسط نقش بر جسته و در مقابل شاپور اول پادشاه ساسانی امپراتور فیلیپ عرب به دنبال شکست سپاهیانش زانو بر زمین زده ، التماس و تمنای صلح دارد. البته شایان ذکر است که این نقش بر جسته دچار تخریب زیادی شده و امروز تقریباً حدود نصف آن از بین رفته است.
پیروزی شاپور بر امپراتور روم:
در این نقش بر جسته شاپور در مرکز نقش ، سوار بر اسب ، سر او به حالت نیم رخ و چشم‌ها به حالت تمام رخ در مرکز نقش برجسته نشان داده شده است.
در زیر پای اسب شاپور پیکره بی جان گوردیانوس افتاده که اندکی قبل از جنگ بد فرجام برای رومی‌ها در می‌سی خه کشته شده و در جلوی اسبش فیلیپ عرب که در نبرد می‌سی خه شکست خورده ، در مقابل شاپور زانو زده و از شاپور در خواست صلح و آزادی زندانیان را می‌کند.همچنین در جلو او چند ردیف نمایندگان طبقات جامعه ساسانی به حالت احترام ایستاده اند ، پشت سر شاپور ، سردارن و بزرگان پارسی به صورت سوار بر اسب حضور دارند.
خندق:
شهر بیشاپور در بخش شرقی و جنوبی توسط خندق ، در شمال توسط کوهستان و قلعه و در غرب توسط رودخانه شاهپور محصور و محافظت می‌شده است. وجود رودخانه پر آب شاهپور و چشمه ساسان از اهمیت ویژه این منابع آبی در روند شکل گیری شهر تاریخی بیشاپور حکایت دارند.
توصیف غار شاپور:
در ادامه جاده ای که به تنگ چوگان وارد می‌شود و پس از طی نمودن مسافتی نزدیک به 6 کیلومتر در سمت چپ رودخانه غار بزرگی در ارتفاع 1280 متری سطح دریا وجود دارد که تندیسی از شاپور شهریار پر آوازه ساسانی به ارتفاع 30/6 متر در دهانه آن قرار دارد .
در این تندیس شاه با جامه ای ساده ، ظریف و لطیف با کمر بندی که به دور کمر بسته و شمشیر حمایل کرده ، نشان داده شده است . دست راست تندیس بر کمر و دست چپ بر قبضه شمشیر است .
ریش شاه آرایش شده و از حلقه ای گذشته است . موهای وی بلند و تاج کنگره داری بر سر دارد . متاسفانه تندیس شکسته ، صورت و تاج تندیس نیز آسیب دیده است .
در کل باید یادآور این نکته برای شهر باستانی بیشابور شد که بزرگ‌ترین و تنها مجسمه سنگی دوره ساسانی مجسمه شاپور اول ، 9 نقش برجسته از 30 نقش برجسته دوره ساسانی شهر تاریخی بیشاپور، بزرگ‌ترین کتیبه دیواری عهد ساسانی معروف به کتیبه کریتر با ابعاد 5/20 در 2/70 متر، پرستشگاه ( آبکده ) آناهیتا ( الهه آب ) و همچنین آتشکده‌های متعدد و جاده شاهی از جمله آثار به جای مانده از دوره ساسانی در این شهر می‌باشد و از لحاظ تاریخی ، شهر باستانی بیشابور دارای اهمیت بسیار بالایی است.

منابع :
http://hamshahrionline.ir
http://www.kazeroonnema.ir
www.jamejamonline.ir
http://fa.wikipedia.org