مسجد جامع زواره همانند
مسجد جامع اردستان قدمت بسیار زیادی دارد. تاریخ ساخت این مسجد به عصر سلجوقیان باز می‌گردد.
در این مسجد، بنای گنبدی شکل
اردستان را سرمشق قرار دادند اما چون در ظرف این مدت نمونه تازه ای از مسجد پیدا شده بود به همین دلیل
مسجد جامع زواره به مسجدی چهار ایوانی تبدیل شد و مسجد
اردستان که هنوز نو اما اسلوبش بر خلاف معمول زمان بود به سبک آن روز تغییر شکل یافت و به پیروی از مسجد زواره از سال پانصد و پنجاه و سه تا پانصد و پنجاه و پنج هجری قمری به مسجد چهار ایوانی تغیید شکل یافت.
کتیبه ای که تاریخ
مسجد جامع زواره را مشخص می‌کند بر خلاف معمول در قسمت فوقانی نماهای اطراف صحن مسجد قرار گرفته است.
کتیبه مزبور که شباهت تمام به کتیبه‌های قرون پنجم و ششم هجری قمری از
دوره سلجوقیان دارد، با کمال تاسف از غالب کلمات آن جز دسته یا نوک بعضی حروف و سرکش‌ها چیز دیگری نمایان نیست، بر دیوار جانب شرقی
ایوان جنوبی نوشته شده است.
به همین دلیل از قسمت تاریخی این کتیبه
...مشاهده کامل متن هم کلمات مختصری باقی مانده و کار سختی است که بتوان به طور قطع بانی ساختمان مسجد و تاریخ آن را تعیین نمود.
به هر حال از جمع مراتب مسطور و مشابهات دو مسجد جامع اردستان و زواره و وجود کلمه (احمد) از (امر ببناء) می‌توان گفت بانی مسجد جامع زواره در قرن ششم هجری قمری همان (ابو طاهر حسین بن غالی بن احمد) بوده و امکان دارد با این فرض استاد و بنای آن را نیز همان استاد محمود اصفهانی معروف به (غازی) دانست.
این مسجد به مساحت حدود هزار و دویست مترمربع با مصالح آجر و سنگ و گچ و خاک و با نقشه چهار ایوانی و طرح مستطیل شکل ساخته شده و صحن چهار گوش، ایوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان، رواق، سردر، مناره، محراب گچبری نفیس و کتیبه‌هایی زیبا را شامل می‌شود.
صحن مسجد در چهار طرف دارای ایوان و دهانه‌های طاق‌دار است. کف صحن با آجر و سنگ فرش شده است. ایوان‌های مسجد دارای ابعاد مختلف هستند، بدین ترتیب که ایوان جنوبی از ایوان شمالی بلندتر و عریض‌تر و ایوان شمای از ایوان‌های باختری و خاوری بزرگ‌تر است.
در زیر گوشه ساز، کتیبه سراسری بنا به خط کوفی از آجر تراش در زمینه‌ای از گل و بوته گچی مشتمل بر آیات قرآنی و عبارات تاریخی قرار دارد که متأسفانه بخش عمده آن از بین رفته است.
در ضلع جنوبی گنبدخانه، محراب نفیس گچبری با وضعیت نسبتاً خوبی برجای مانده است. این محراب متشکل از دو حاشیه و دو طاقنما با هلالی تیزه دار بر روی هم است..
در ایوان جنوبی مسجد جامع زواره و در قسمت شرقی مدخل بین ایوان و گنبد بر قطعه ای از گچ به خط ثلث برجسته کتیبه ای به چشم می‌خورد.
کتیبه ای که در زیر گنبد و در شبستان محراب قرار دارد از گچ بوده و حروف آن از کوفی گلدار و روی حاشیه‌ی عریض گل و بوته واقع است. اما این ترکیب زیبا به کلی خراب و ویران شده و به خوبی تشخیص داده می‌شود که کتیبه‌ی مزبور مشتمل بر آیات صد و هشتاد و هفت و صد و هشتاد و هشت از سوره(آل عمران) و پس از آن متضمن متن تاریخی بوده که ازقرار معلوم سال تاریخ بنا را مشخص میکرده اما امروزه چیزی مفهوم چیزی از آن مشخص نیست.
یکی از حاشیه‌های گچ بری محراب مسجد جامع زواره به خط ثلث شامل آیه 1هجده و نوزده سوره(توبه) می‌باشد ولی سال تاریخ آن موجود نیست.
از مطالبی که ذکر شد چنین بر می‌آید که مسجد جامع زواره در سال پانصد و سی هجری قمری به اتمام رسیده و سپس با محرابی نفیس که در ابتداء مسجد فاقد آن بوده و حاشیه‌ی مجللی که کتیبه ای در برداشته پیراسته گردیده است.
منابع :
http://fa.wikipedia.org/
http://isfahancht.ir/
http://www.negahmedia.ir/
http://www.khishkhan.com/
http://vista.ir/
http://www.mehrnews.com/
