مسجد جامع میبد از مهمترین بناهای تاریخی باقیمانده از دوران اسلامی در شهر
میبد است .
از نظر موقعیت قرارگیری در
بافت شهری ، می‌توان گفت این مسجد به عنوان قلب شهر قدیم
میبد محسوب می‌شود ، زیرا شریان‌های اصلی شهر که در واقع 4 راسته منشعب از 4 دروازه شهر قدیم بوده است در محل مسجد جامع با هم تلاقی داشتند .
مجموعه مسجد جامع که مساحتی در حدود 3000 متر مربع دارد شامل چنئین فضا در کنار یکدیگر و گه گاه مستقل می‌باشد .
بخش اصلی مسجد شامل صحن بزرگ ، گنبدخانه و
ایوان ، همراه با شبستان‌های اطراف که فضای تابستانه محسوب می‌شود و گرمخانه شرقی و غربی و نیز شمالی که شبستان‌های زمستانی مسجد هستند .
مسجد امام حسن (ع) با گنبدخانه خشتی ویژه و شبستان اطراف در شمالی‌ترین بخش مجموعه و مسجد حاجی حسن علی در گوشه شمال شرقی از جمله ساختمان‌های این مجموعه هستند .
از دیگر فضاهای متصل به این مجموعه می‌توان کاروانسرا و آب انباری نام برد که به طور کامل از بین رفته اند .
ویژگی مهم و منحصربفرد
مسجد جامع میبد دوره‌های تاریخی متعددی است که در دل ساختارهای فعلی آن نهان است که از صدر اسلام آغاز
...مشاهده کامل متن و تا به امروز ادامه پیدا کرده است و آن را بسان موزه معماری این منطقه می‌توان قلمداد کرد .
با پیگیری تاریخ تحولات ساختمانی مسجد می‌توان شواهد و مستنداتی را یافت که حکایت از تاریخی دیرین میبد و کلاً منطقه یزد دارد .
قدیمی‌ترین ساختارهای بدست آمده در مسجد جامع آثار مسجدی از صدر اسلام است که با طرحی شبستانی در شمالی‌ترین بخش مسجد معرف تاریخی در حدود سده دوم هجری می‌باشد و قابل قیاس با بسیاری از مساجد صدر اسلام (در بلاد اسلامی و بویژه ایران ) است .
پرونق تربن دوره حیات مسجد به سده 9 ـ 7 ه . ق بر می‌گردد که بخشی از آن در زمان حکومت سلسله آل مظفر (که مرکز حکومت ایشان از ابتدا در میبد بوده است ) گذشته است .
توسعه تاریخی مسجد جامع در این زمان اتفاق افتاد. گسترش مسجد به سمت غرب و ساخت مسجدی مستقل در این سمت ، بنیان گنبدخانه امام حسن (ع) و شبستان‌های اطراف و نیز گسترش به سمت شمال ، از جمله اقدامات این زمان است .
همزمان با تحولات معماری در گستره تمدن ایران ، در طرح فضایی و نقشه مسجد جامع میبد نیز تغییر ایجاد شد ، به این صورت که بنا از طرح شبستان به مسجد گنبدی و ایوان دار تبدیل شد و به سوی غرب گسترش پیدا کرد که صحن آن گسترده و مناره‌های قطور و بلند در انتهای ضلع شمالی به مجموعه فضایی افزوده شد.
اما گسترش جامع‌تر بنای تاریخی مسجد پس از سده هفتم اتفاق افتاده است.
گنبدخانه خشتی و شبستان اطراف آن که به نام امام حسن(ع) شهرت دارد در شمال غرب به مسجد افزوده و فضای پشت مناره نیز جزء بخش سرپوشیده مسجد شد.
مسجدی ایوان دار در سمت غربی مسجد قدیم اضافه شد که آخرین حد گسترش فضایی بوده که تا چند سال پیش نیز آثار آن در زمین مسطح و خالی فعلی وجود داشت.
محور قبله در فضاهای مربوط به دوره گسترش هم نسبت به مسجد قدیمی انحراف دارد.
در حدود سده نهم هجری تعمیراتی در بخش‌های آسیب‌های دیده صورت گرفته و در محراب فعلی جایگزین محراب قدیمی انحراف وجود دارد.
تغییر در صحن مسجد و ساخت شبستان در جای فضاهای قدیمی و بخشی از مناره، بعدها در بنا بوجود آمد.
آخرین تغییرات و تحولات اساسی مسجد مربوط به دوره قاجار است که شامل ساخت مسجد حاجی حسنعلی در شمال شرقی مجموعه شبستان زمستانی حاجی رجبعلی در بخش غربی صحن، با جهت قبله ای متفاوت از فعالیت‌های دو برادر غیر میبدی است که جایگزین ساختارهای قدیمی شدند.
منبع:
http://naringhaleh.com/
http://www.meybodjavan.ir/
http://www.negahmedia.ir/
http://www.chn.ir/
