روستای دیل از توابع بخش
مرکزی شهرستان
گچساران است که در ۲۷ کیلومتری شمال غربی دو گنبدان و ۱۸۴ کیلومتری یاسوج قرار دارد .این روستا از جنوب به کوه کاردی و از شمال شرقی به کوه ولی گنج محدود می‌شود .
ارتفاع
روستای دیل از سطح دریا ۸۵۰ متر است و آب و هوای آن در فصل
بهار مطبوع و دلپذیر ، در تابستان گرم و خشک و در زمستان بارانی و معتدل می‌باشد .این روستا دارای هفت محله به نامهای میانکوه – رادک – اسلام اباد – ده بزرگ – تکیه – ده برج وده بی بی کریمه است .
آستانه مقدس امامزاده بی بی کریمه – امامزاده علی واقع در بخش چرزو – امامزاده بی بی رشیده – بی بی کیهانه – امامزاده میرحمزه – وقدمگاه امام رضا (ع) امام زاده ابراهیم(ع) معروف به آقای شهدا وامامزادگان دیگری نیز در این روستا واقع گردیده است که وجود این امامزادگان لطف وصفایی خاص به این روستا بخشیده است .
روستای دیل بزرگترین روستای در میان دهستان
بویراحمد گرمسیری با بیش از ۴۰۰۰ نفر جمعیت می‌باشد. مردم
روستای دیل به زبان فارسی و با لهجه محلی شیرین
...مشاهده کامل متن « دیلی » صحبت می‌کنند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
روستای دیل همجوار روستاهای آرو ، مارین و آبریگون بوده و از طبیعت بسیار زیبا و چشم اندازهای خیره کننده ای بهره مند است.
روستای دیــــل از لحاظ بافت اجتماعـی از سه طایفـه بزرگ به نام جــلالی – محمد باقـری و طایـفه مشایـخ تشکیل شده است .
شغـــل بیشتر مــردم این روستـا کشاورزی می‌باشد .
از آثار تاریخی این روستا می‌توان اشاره کرد به آثاری چون گنبدان گبر در چرزو – تنگ آسیاب – تکیه – قلعه برج – ده بزرگ و قلعه شاه بهمن ، که از بین این آثار قلعه بهـمن وگنبــدان گبر قدمت بسیار زیادی دارد که قدمت گنبدان گبر و قلعه شاه بهمن به دوره ساسانیان در عصر رستم وسهراب بر می‌گردد .
گندم ، جو ، عدس، باقلا ، پیاز و سبزیجات از محصولات زراعی و لیمو شیرین و لیموترش ، انگور ، انار و انجیر و زردآلو از محصولات باغی روستاست ؛ کره، روغن محلی ، دوغ ، کشک ،گوشت و تخم مرغ از تولیدات دامی روستا به شمار می‌آید و درصدی از زنان و دختران، در تولید و بافت انواع صنایع دستی مانند گلیم ، قالی ، جاجیم ، توبره ، گبه و گلدوزی وخیاطی نقش فعالی دارند.
روستای دیل در یک ناحیه میان کوهی استقرار یافته و بافت مسکونی متراکمی دارد،بافت قدیمی روستا و قلعه شاه بهمن از عوامل شکل‌گیری و گسترش کالبدی روستا به شمار می‌آیند و معابر عمومی روستا کم عرض و پیچ در پیچ هستند.در ساخت بیشتر خانه‌های جدید روستا از مصالح مقاوم استفاده شده است.
خانه‌های قدیمی با مصالحی مانند خشت، گل و تیرچوبی ساخته شده‌اند و در و پنجره‌های کوچک و چوبی دارند.
خانه‌های قدیمی با مصالحی مانند خشت، گل و تیرچوبی ساخته شده اند و در و پنجره‌های کوچک و چوبی دارند. جاذبه‌های گردشگری مراتع سرسبز و حاصلخیز ، طبیعت جذاب ، آب و هوای مساعد ، تنــــــــوع پرندگان ( کبک ، تیهو ، کبوتر ، کلاغ ، عقاب ، بلبل ، گنجشک ، پرستو ) و جانوران و جلوه‌های تلاش انسان در روستا ، از جمله جاذبه‌های گردشگری روستای دیل می‌باشند.
انواع درختان بلوط ، بادام ، گلابی وحشی، انجیر کوهی، زالزالک ، بَن ، کلخُنگ ، ارزن و گیاهان دارویی کتیرا ، گل گاوزبان ، کاسنی ، کارده ، آویشن ، کُلکُل، کرفس کوهی، بهمن پیچ ،لیزک ،آب اندول ،گل ختمی ، خاک شیر،هفت برگ،دّرّمه،برنجاس،ابریشم هلپه،گیلاس وحشی تک، چشمیزک،گونگ ،بکلو،چرمکش واشننگ پوشش گیاهی پیرامون روستا را تشکیل می‌دهند.
منطقة حفاظت شده پیرامون روستا ، زیستگاه جانوران متنوع و جالب توجهی مانند گرگ ، روباه ، خرگوش، قوچ ، میش ، بز کوهی،کل ، گراز و جوجه تیغی ،پلنگ ،کفتار،شغا لوسمور است.
کِل کِله برد، هفت سنگ ، گرنا تو کیش، و چوکلی ،هی رو هی رو،از بازیهای مورد علاقه جوانان و نوجوانان روستاست که در ایام فراغت به اجرای آن می‌پردازندکه البته بازیهای جدیدی چون بازیهای کامپیوتری ، فوتبال ، والیبال و شطرنج جای ورزشهای قدیمی را گرفته است .
زنان روستا نیز از دستمال لاکی یا چارقد لاکی به رنگ مشکی ، لچک ، دستمال دورسر، دلک آرخالیق و کت زنانه،(جومه )پیراهنی گلدار، پرچین، گشاد و بلند است(، تنبان، مناگیر )دستبند(بلوز و دامن ، مانتو ، شلوار ، روسری و چادر استفاده می‌کنند.
غذاهای محلی روستای دیل عبارتند از: آش کارده ، آش بادام، شیربرنج، گِونه و نان شیرین و نان تیری ودکلهاست.
این نام در نقشه‌های اولیه ایران نبوده است. و بجای آن از واژه کومره نام می‌برند. میان نامهای دیل،دیالمه،دیلم،دیلمان ظاهرا یک تناسب وجود دارد و آن مربوط به عمر حکمرانان دیلمی بوده است .دیل از چندین جهت با روستاهای اطراف خود تفاوت دارد.این تفاوت مربوط به چهره ظاهری،زبان،بعضی آداب و رسوم می‌باشد و حتی لهجه و گویش ایشان در میان طوایف مختلف این روستا گوناگونی هایی دارد.پس می‌توان گفت گروهی از دیلمیان به این منطقه مهاجرت کرده اند و اینکه مانده اند یا خیر جای سؤال دارد؟ و یا اینکه احتمال دارد با ادغام طوایف دیگر به سوی دیلم و شیراز و یا اطراف کازرون مهاجرت کرده اند.البته این فرضیات تا کنون اثبات نشده است.
اطلاق دیلم به دره ای در دیل و حرجون(ارجون)منطقه ای با. اماکن باستانی در این ناحیه بدون دلیل نمی‌باشد. نظر دیگری وجود دارد مبنی بر اینکه اسم این روس تا دین بوده و این هم بدلیل وجهه مذهبی مردم روستا بوده است.
پس بطور خلاصه با توجه به شباهت لهجه ای میان اقوام دیل و کومره استان فارس که در نزدیکی کازرون وجود دارد می‌توان گفت که اقوام کومره فارس مهاجرینی از منطقه کومره بهبهان بوده اند.
و یا بالعکس ولی واژه دیل به صورت کاملا متمایز مشخص نشده است یا نام مهاجرین روستا بوده یا نام مناطقی از این روستا،اقوام و طوایفی که در ابتدا بومی منطقه دیل بوده اند به نامهای بجکی و شحنه ای معروف هستند که خانه‌های بسیار قدیمی بنام (کلگه )جایگاه این اقوام بوده است.
ولی گروههای مهاجر شامل طوایف جلالو،محمدباقری و مشایخ می‌باشند که با اقوام بومی در هم آمیخته اند... در دوره کنونی و تقسیمات جدید کشور این روستا مرکز دهستان بویراحمد گرمسیر که شامل دیل _مارین _آرو _اسپر _شامبراکان _نازمکان _سرتیره _رودبال می‌باشد..
گل ماهور یا خرگوشک گیاهی است با ساقه ایی محکم، بلنده و تا بخش گل دهی پوشیده از برگ‌های زیاد دارای برگ هایی کرکی و گل هایی به رنگ زرد و تقریبا بزرگ است گل ماهور در دامنه‌های کوهستانی و علف زارها ی روستای دیل می‌روید.
قسمت‌های مورد استفاده آن، گل ها، برگ‌ها و ریشه‌ها می‌باشدگل ماهور در معالجهء سرماخوردگی، آنژین و برونشیت ، آرامش‌بخش ، تسکین حالت‌های عصبی، اضطراب، اختلال‌های ضربان قلب ، کم خونی، و نرم شدن پوست آسیب دید ، ناراحتی‌های معده ، درمان میگرن ، زگیل ، سیستم تنفسی ،ناراحتی تنفسی مانند آسم، سرفه‌های مزمن و ذات‌الری نیز استفاده می‌شود.
در خصوص استعمال خارجی برای نمونه در رفع درد مفصل‌ها به صورت کمپرس و در بهبود زخم‌ها و سوختگی به صورت پانسمان به‌کار می‌رود.
در درمان سرماخوردگی، اضطراب، اختلال‌های ضربان قلب و ناراحتی‌های سرفه‌های مزمن و سینه پهلو، و کم خونی عفونت ادراری استفاده می‌شود. کرم روده
گیا هان داریی این روستا:
گون-گینه-کاسنی (کاشنی)-گل ختمی(گل قندکی)-کارده-اویشن (اوشه)لیرزک-موسیر-مُلو-کلیر-کنگر-بهمن پیچ-ثعلب-گل نگین-گل گاو زبان-گل بابونه-آباندول-بَرَگوشک-کَلَووس(کرفس)پونه-نعنا-مشکوره(دنه)-شوید-صمغ بنه کوهی-سماق-بادام وحشی-مرورشک-مهر گیاه- گونگ- گزنه (گزگزوک)مورد-گندل تلخه
منبع:
http://deel93.blogfa.com/
http://deel.persianblog.ir/
http://radak.persianblog.ir/.
