قلعه نهبندان از جمله آثار به جامانده تاریخى در خراسان جنوبى و در پنج کیلومتری شرق شهرستان
نهبندان است که قدمت آن به دوران اشکانیان مىرسد و به گفته عدهاى از صاحبنظران محل شهر باستانى «نِه» در آن جا بوده است.
این بنا از چهار طرف به دشت‌های وسیع مشرف و این خود نشان اهمیت ویِژه آن است، به گفته عوام نام اصلی این قلعه «شاه دزد» بوده که برگرفته از نام صاحب اصلی و اولی این بنای تاریخی است و بعدها به این قلعه «شاه دژ» گفته شده است.
به دلیل اشرافیت کامل این قلعه به شهر
نهبندان و قلعه قدیمی دیگر آن در همه زمانها مورد توجه حاکمان وقت قرار می‌گرفته است.
قلعه نهبندان مجتمعی بزرگ از عناصر و اجزاء معماری مختلف با کارکردهای گوناگون است هر چند در مجموع بنایی نظامی و شبیه یک پادگان بزرگ می‌باشد که مربوط به فدائیان اسماعیل بوده است و مصالح بنا تماماً از سنگ و آجر است.
وقتی هزار و 400 متر از سطح دریا بالاتر رفته و به رأس قلعه و شاه نشین آن مشرف شوید به عظمت این بنای منحصر به فرد پی می‌برید، بنایی که 3000
سرباز را در دل خود جای داده است.
در داخل قلعه فضاهایی نظیر اتاق‌های سربازان، اصطبل، آب انبار و سایر قسمت‌های
...مشاهده کامل متن ضروری وجود داشته است. در وسعت 53 هزار متری بزرگترین قلعه سنگی کشور ما ایران 9 آب انبار وجود داشته که اکنون اثراتی از آنها بر جای مانده.
معماری ایرانی این قلعه زبان زد است چرا که سنگ هایی در این قلعه دیده می‌شود که بدون ساروج و هیچگونه ملاتی دیوارهای این قلعه را تشکیل می‌دهد.
در این قلعه سفالهایى وجود دارد که به لحاظ شکل ظاهرى و رنگآمیزى شباهت زیادى به سفالهاى دوره اشکانى دارد.
البته وجود سفالهاى دوره صفویه در قلعه حکایت از آن دارد که این قلعه تا دوران صفویه نیز مورد استفاده واقع مىشده است و در دوره صفویه متروک گردیده است.
وجود این قلعه صحت ادعای بعضی منابع تاریخی کـه سابـقه شهـر نهبندان را بـه دوران پیـش از اسلام می‌رسانند، تایید می‌کند.
قلعه نیز نشانگر نوعى استادى و فن در ساختن این نوع قلعهها از دوران اشکانى تا دوره صفویه است.
آب آشامیدنی این قلعه و دژ نظامی از طریق آبادی‌های اطراف که کارگران آن را به ارتفاع هزار و 400 متری آن منتقل می‌کردند تأمین می‌شده و در زمان بارندگی و فصل سرما نیز از طریق جمع آوری آب باران بوده است.
قلعه سنگی نهبندان می‌تواند همان شهر ( نه ) باشد که با پلان دایره‌ای شکل خود بیانگر مجتمع‌سازی مسکونی در دوره پیش از اسلام است
سفالهای پراکنده بر سطح محوطه و آوارهای قلعه از نظر فرم و تزیینات به کار رفته، موید قدمت قلعه تا دوره صفویه می‌باشد.
این اثر در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منابع:
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=605
http://www.yjc.ir/fa/news/2808070
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910105000513
http://kavire-neh.blogfa.com/post-42.aspx
http://fa.wikipedia.org/wiki
