برج کبوترخانه میبد

یکی از زیباترین کبوترخانه‌ها در میبد ساخته شده و قدمت آن به دوران قاجاریه برمی‌گردد که دارای چهار هزار لانه کبوتر است و با سبک استوانه‌ای و با ارتفاع حدود هشت متر و معماری اصیل یزد ساخته شده است .
کبوترخانه‌ها یا کفترخانه‌ها، که بدان‌ها کبوترخان نیز اطلاق می‌شده، ساختمان‌هایی کهن هستند که معمولاً به شکل استوانه ساخته می‌شده‌اند.
کبوترخانه‌ها برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی ساخته می‌شده‌است زیرا کود کبوتر در گذشته استفاده‌های بسیاری در صنعت نیز داشته، از جمله صنعت دباغی در چرم سازی و ساخت باروت.
از این رو شاه عباس صفوی مالیات نسبتا سنگینی بر کبوتر خانه‌ها بست.
برای نمونه فقط در اصفهان و یزد قدیم 3هزار برج کبوترخانه برای زندگی کبوتر‌ها و بهره‌برداری از کود حاصل از فضله آنها تأیید شده است. طراحی و عملکرد کبوترخانه‌ها بسیار جالب و عالمانه بوده به گونه ای که در جذب کبوتران و خلق زیستگاهی امن برای کبوتر، حیرت برانگیز بوده است.
کبوترخانه‌ها مانند دژ نظامی در برابر همه دشمنان کبوتر که کم هم نیستند، مقاوم و نفوذ ناپذیر بوده است.
برای نمونه سوراخ‌های روی دیوار فقط برای رفت‌وآمد کبوتر‌ها ساخته ...مشاهده کامل متن می‌شد و هیچ پرنده شکاری نمی‌توانست وارد آن شود. از آنجا که گاهی بیش از 25هزار کبوتر در این برج‌ها زندگی می‌کرده این احتیاط‌ها برای ادامه رفت‌وآمد آنها به برج ضروری بوده است؛ تا جایی که برای فراری دادن حیواناتی مانند گرگ یا حتی جونده‌های حفار مانند موش که راه ورود مار‌ها را نیز هموار می‌کردند تمهیدات پیشگیرانه‌ای درنظر گرفته می‌شد.
در برج‌ها گاهی از بوی گیاهانی مانند کندر برای فراری‌دادن حیوانات شکارچی استفاده می‌شده است.
کبوترخانه گاهی محل تجمع حدود ۲۵ هزار کبوتر می‌شد. آشیانه‌ها آنچنان زیبا و منظم با مدولهای یک شکل و از مصالح کاهگل ساخته شده بود که در تابستان بسیار خنک و به گونه ای بوده است که باد در فضای آن جاری بوده و برعکس در زمستان گرم و از وزش بادهای سرد محلی در امان بوده است.
همه این تمهیدات منجر به خلق این شاهکارهای معماری یعنی کبوترخانه‌های ایرانی شده است. افزون بر این از آنجا که گاهی پرواز یکباره چند هزار پرنده به‌دنبال پدیده فیزیکی رزونانس می‌توانست برج را تکان دهد معمار‌های این ساختمان‌ها پیش‌بینی‌های بی‌مانندی کرده بودند.
برای نمونه یک طبقه جداگانه در وسط برج ساخته می‌شد که استوانه را به 2 نیمه مقاوم‌تر تقسیم می‌کرد.
برج کبوترخانه میبد در جنوب شرقی باروی قدیم میبد و در حال حاضر در حیاط بیرونی فرمانداری میبد قرار دارد و زیبایی آن از دور نیز چشمگیر است و داخل آن هزاران لانه کبوتر وجود دارد که کشاورز‌های قدیم از فضله حاصل از آن به‌عنوان بهترین کود موجود بهره می‌بر‌دند و این اثر زیبا و حیرت انگیز، در سال 1364 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1691 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت شده است.
این اثر در جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد قرار دارد.
این کبوتر خانه که یکی از زیباترین مکانهای گردشگری میبد است و میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی در فصول سال است که درگذشته درمیان کشتخوان محله فیروزآباد میبد با خشت خام و گل ساخته شده است.
یکی از ویژگی‌های این بنا خط سفید دور برج است که علاوه بر کمک به جذب کبوتران، مانع نفوذ خزندگان به داخل برج می‌شده است. نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد کنگرهای و طاق بندی با گچبری‌های خاص از دیگر ویژگی‌های این برج است.
چهار برج کنار هم و یک برج میانی در بالای بنا قرار گرفته است که محل ورود و خروج کبوتران ساخته شده است.
بدنه جرزهای برج کبوترخانه میبد از حفره‌هایی به ابعاد 20 در 20 سانتیمتر ساخته شده که هر یک آشیانه کبوتران می‌باشد و چهار برجک و یک برج میانی روی سقف در جهت ورود و خروج کبوتران قرار داشته و رنگ تند مقرنس‌ها عامل جذب پرندگان بوده است.
این بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقش‌های ویژه و از داخل به صورت شش ضلعی با طاق‌های جناغی است، همچنین دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است.
این برج دارای پوشش گنبدی شش ضلعی است که اطراف آن دارای تزئیناتی از گچ است، در بام برج نیز 4 ستون کوچک با ارتفاع یک و نیم متر و شبیه به میل راهنما وجود دارد.

منابع:
http://www.hamshahrionline.ir/details/234903
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.yjc.ir/fa/news