منطقه ییلاقی خشکه دریا منطقه گود افتادهای است که در حدود 5/1 کیلومتر طول و به همین اندازه هم عرض دارد و با تیغه ی کوهی که خلخال و شاندرمن را از هم جدا میکند، چندان فاصله ندارد.
در «کتاب گیلان» وسعت دریاچه‌ی خشکه دریا به صورت تقریبی، «4 هکتار» نوشته شده است اما این وسعت صحیح نیست و به صورت حدس و گمان ثبت شده است.
در واقع کتاب گیلان با استناد به نوشته‌های رابینو وسعت دریاچه را چهار هکتار ذکر کرده است اما بر اساس آخرین اطلاعاتی که توسط پایگاه «سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور» منتشر شده وسعت خشکهدریا 12.5 هکتار اندازه‌گیری و ثبت شده و عمق متوسط آن‌را حدود 10 متر ثبت کرده است.
همچنین در زمان رابینو در آنجا آثار قناتهایی دیده شده است که به نظر او برای ذخیره ی آب استفاده میشده است.
با توجه به وفور آب در چشمهها و جویبارهای اطراف منطقه وجود هرگونه قنات در این منطقه بسیار بعید به نظرمیرسد.
در افسانهای محلی آمده است که در روزگاران گذشته چوپانی در ارتفاعات خشکهدریا به دامداری مشغول بود و منزل مسکونیاش در حومه خشکهدریا قرار داشت.
از آنجایی که حمل و نقل شیر از ارتفاعات به منزل برایش به صورت روزمره آسان نبود برای سهولت انتقال شیر تا منزل مسکونیاش در خشکهدریا را با قطعاتی سفالینه به صورت لولهکشی امروزی درآورده بود و بدین صورت شیر دوشیده شده را به پایین انتقال میداد! شاید آثار سفالینههایی که کم وبیش در منطقه یافت میشود این ذهنیت را ایجاد کرده که در خشکهدریا قنات بوده باشد.
ارتفاع خشکه دریا از سطح دریای آزاد حدود 1500متر است.
چگونگی ایجاد دریاچه
به نظر میرسد به دلیل ریزش کوه«سایلهسَر» و لغزش زمین در ضلع جنوبی این دریاچه در روزگاران گذشته و پرشدن حد فاصل دو کوه خوئَهلونه (Xōalōna) در ضلع شمالی و کوهِ سایلهسَر (Sāylasar) در ضلع جنوبی، چاله‌ای بزرگ به صورت طبیعی در این منطقه ایجاد گردید.
با توجه به فراوانی چشمه‌سارها و آبریزه‌های مختلف، آبهایی که از این طریق از مناطق مختلف بدانجا سرازیر میشده موجب آب گرفتگی این چالهی بزرگِ ایجاد شده در پشتِ این زمین‌لغزش گردیده است و به تدریج آب آن زیاد شده تا جاییکه استخر بزرگی را تشکیل داده است.
حومه خشکه دریا از مسیرهای شمالی و شمال غربی دارای تپه‌های دل انگیزی است که وقتی آدمی در فصل تابستان به آنجا پای گذارد از آن همه زیـبایی و صفا و صمیمتی که بر آنجا حاکم است بی اختیار انگشت حیرت بر دهان می برد و ناگزیر جز حمد و ثـنای خـدای سبحان هیچ بر زبـان نمیآورد.
ورزش‌های سنتی
با طلوع آفتاب در هر بامداد بهاری و تابستانی، زیبایی و طراوتی عجیب و غیرقابل توصیف بر منطقه مستولی میشود که زبان از گویای آن به تمام معنای کلمه قاصر است.
هر غروب صدای زنگوله‌های گوسفندان و رمههای چوپانان و نوای دل انگیز تنها همدم چوپانان «تالشه لَـلَه» که همان نی تالشی است و صدای آبشارهای اطراف و چهچه انواع پرندگان و به طور کلی آوای دلانگیز طبیعت همه در هم می پیچند و با سرخی شفق که از نهان شدن و فرو رفتن آفتاب عالم‌تاب در پشت کوههای سمت غرب منطقه، در هم آمیخته و جلوهای بینهایت طربناک بر محل متظاهر میگردد.
جوانان و مردان تالش ساکن در منطقه از دشتهای اطراف خشکه دریا برای تفریحاتی سنتی و غیرسنتی بهره ی کافی را می برند. ورزش اسب دوانی یکی از زیباترین تفریحات سنتی است که هر تابستان در خشک هدریا و نَرمیچال که یکی از دشتهای وسیع و زیبای آنجاست به مسابقه گذاشته میشود.
و در آن زنان و مردان سوارکار تالش سوار بر اسبهای بومی تالش شده و منطقه را ساعاتی در حماسه و رزم فرو میبرند که مدت‌ها آن حماسه‌ها در ذهن باقی میماند.
علاوه بر این، بازیهای محلی از قبیل کلا مزا و داله مزا و کشتی باوَج دیگر تفریحاتی هستند که جوانان بومی منطقه به همان روش سنتی انجام میدهند.
باوَج کشتی محلی ایل تالش است که در ییلاقات منطقه مرسوم بوده و هنوز هم گه‌گاهی به شـیوهی متداول در عروسیهـا انجام میشود.
همزمان و هـمراه با این کشتی نی نواخته میشود، نـی زنها معمولاً چوپان هستند. کشتی در فضای باز و در محوطه ای انجام میشود که گرداگرد آن علاقمندان و مشتاقان محلی این کشتی نشسته اند.
بازیهای بچهها و نوجوانان را نیز بایستی به این مجموعه اضافه نمود که آن هم جایگاه مخصوص به خودش را داراست.
ییلاقات حومه
در اطراف خشکه دریا ییلاقات زیبایی قرار دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از: سیفآستونَه (=صیف‌آستونه)، اَمروئَهخوار، نـایَهشَر (گویند در ایام گذشته شهری بزرگ در آنجا دایر بوده است)، چَـرَهچـال, گُلیدشت و سِـرَسی به ترتیب در شمال، شـمال غرب، و غرب و نیز دَشـتِه، وَنـاو و اورَهبَند به ترتیب در جنوب، و جنوب غرب.
همچنین است ییلاقات بالادست‌ها و اندکی دورتر و واقع شده در ارتفاعات خشکهدریا از قبیل وییَرگا, کَلَه, سِرَوا, علی‌واش , لارَژیَه.
در ییلاق لارژیه قله ستبر و جاویدان بِزِندار معروف است و همچنین بقعه‌ی شاه پیلَیْن زیارتگاه تالشان منطقه می‌باشد. در جنوب ییلاق وییرگا بایستی از بقعه جیلَرزِن یاد نماییم که مورد احترام اهالی است.
هر کدام از مناطق ییلاقی فوق دارای جلوه‌های بدیعی است که با گفتن و نوشتن قابل وصف نیست.
سوغاتی‌های ییلاق
عسل طبیعی, انواع فراورده‌های لبنی, گوشت, پشم گوسفند, ماهی و صنایع دستی (شال, پوئَه‌گیرَوِه, چَنگیلَه, انواعی از تزیینات زین و یراق اسبان) بهترین سوغاتی است که از ییلاق خشکهدریا می‌توان برای عزیزان خویش هدیه برد.
مسیر دسترسی
منطقه ی بسیار زیبای خشکه دریا یکی از مناطق ییلاقی و بدیع شاندرمن است که در فاصلهی تقریبی یک روزه راه (به صورت پیاده)و با مسافت حدود 8 فرسخ از شاندرمن واقع شده است.
برای مسافرت به خشکهدریا بایستی مسیر شاندرمن ـ دران ـ طالب دره ـ حاجیبیجارـ لَچور ـ کوهسار را طی کرد که هر کدام از مناطق مذکور خود دارای زیبایی‌های خاصی هستند.
البته هنگامی که مسافر به لـچور رسید میتواند ادامه ی مسیر را از طریق میمونَه ـ کوهَن ـ وییَرگا و سیفآستونَه ـ نایَه‌شرـ أمروئَهخوار, طی نماید ولیکن از مسیر اخیر چندساعتی دیرتر به مقصد خواهد رسید.
منبع:
رابینو، گیلان، ص130
http://shanderman20.ir/
ابراهیم اصلاح عربانی و دیگران، کتاب گیلان، جلد اول، ص 159.
سیّدعلی میرنیا، فرهنگ مردم (فولکلور ایران)، ص151.
http://deran52.blogfa.com/
