مسجد جامع گرگان در بازار قدیمی نعلبندان در زمینی به مساحت 1600 متر مربع واقع شده است . دارای مناره‌های کروی است که روی آن کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد.
بنای اصلی مسجد به ویژه مناره قدیمی آن متعلق به
دوره سلجوقیان است. این بنا با حیاطی
مرکزی به وسعت 1000 متر مربع که چهار شبستان ، چهارگوشه آن را احاطه نموده است و دو
ایوان در دو سوی شرقی و غربی آن احداث گردیده است.
مسجد جامع گرگان واقع در
بافت قدیم این شهر یکی از آثار و بناهای تاریخی و مذهبی است که در سده‌های پنجم و ششم یعنی اواسط
دوره سلجوقی ساخته شده‌است.
این مسجد دارای یک حیاط
مرکزی به فرم چهار ایوانی و چهار شبستان است که از تزیینات معماری خاص آن
دوره نیز بهره می‌برد.
تزیینات معماری که در ساخت
مسجد جامع گرگان بکار برده شده ترکیبی از آجر و کاشی، کاشی هفت رنگ و مناره آجری با خطوط کوفی مربوط به
دوره سلجوقی است.
منابع تاریخی در مورد
...مشاهده کامل متن مسجد جامع شهر گرگان می‌نویسند که این مسجد در سال 814بنا شده‌است، اما بانی آن معلوم نیست.
قسمتی از بنای مسجد به سال 1323 ش در زلزله شدید منطقه گرگان تخریب و سپس بازسازی گردید ولی مناره فعلی مسجد به همان شکل و شمایل اصلی خود باقی مانده و دارای کتیبه ای به خط کوفی است .
مناره‌های دیگری هم به سبک مناره این مسجد در نقاط مختلف ایران موجود است از جمله در تاریکخانه دامغان ( 417 - 420 ه . ق ) - مسجد جامع سمنان ( 420 - 446 ) - مسجد میدان ساوه ( 453 ) - مسجد جامع کاشان ( 466 ) و چهل دختران اصفهان ( 501 ه .
ق ) . از مشخصات بارز سبک معماری این مناره‌ها نداشتن اختلاف پهنا بین پایه و قسمت فوقانی و تزئین آنها با آجر است .
حیاط مسجد 4 شبستان با وسعت 1000 متر مربع دارد که در چهار گوش حیاط آن واقع شده است . دو ایوان متعلق به عصر سلجوقیان ( 804 ه . ق ) در دو سوی شرق و غرب مسجد واقع است .
بر دیوارهای ایوان غربی سنگ نبشته‌های زیادی نصب گردیده که تعدادی از آنها فرامین حکام و پادشاهان زمان در ارتباط با شهر استرآباد است . یکی از سنگها متعلق به دوران ابوالمظفر جهان شاه می‌باشد و بر سنگ دیگر القاب حاکم آن زمان ، ابوالغازی القاهر بهادر به سال 942 ه .
ق حک شده است . ایوان شرقی در سال 1411 و ایوان غربی و شبستان جنوب غربی در سال 1412 ه . ق کاشی کاری هفت رنگ شده اند .
منبر قدیمی و تاریخی مسجد در ایوان غربی نگه داری می‌شود . بدنه راست منبر به علت اتصال با دیوار و در اثر رطوبت مدتها از بین رفته بود . در قاب چوبی منبر به خط ثلث این سطور حکاکی شده است :
" قدتم فی ایام دولة السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم معین الدنیا و الدین ابوالقاسم بابربها در خلد الله تعالی ملکه و سلطانه بسعی الامیر الاعدل بانی مبانی الخیرات مظفر الدنیا و الدین بابا حسن ... عمت معدلته سنه 859 " .
از این متن چنین مستفاد می‌شود که ساختمان قسمتی از مسجد در زمان دولت میرزا ابوالقاسم بابر ( دوره تیموریان ) به سعی بابا حسن در سال 859 ه . ق ساخته شده است .بر روی منبر دو تاریخ 895 و 1018 ه .
ق نیز وجود دارد .
سنگ پشت منبر در سال 1157 ه . ق توسط حاج محمد رضا خادم مسجد حک گردیده است . بر سر در ورودی مسجد نبشته ای است که دلالت بر تعمیر ان در سال 1057 ه . ق دارد .
در پائین آن نیز چنین کنده شده : به دست بنده کمترین قطب الدین احمد بن ملا علی استرآبادی در تاریخ 15 شعبان 1018 . بر بدنه منبر بر چهارده معصوم حک شده است .
بر محراب مسجد تاریخ 1108 و وقفنامه ای متعلق به سال 1042 ه . ق در زمان خسرو خان حاکم استرآباد قرار دارد .
در زمان نادر شاه منبر و قسمتی از مسجد جامع توسط حاجی قربان آقا ، ناظر محمد حسین خان قاجار ، حاکم وقت استرآباد مرمت شد.
ناگفته نماند که در داخل ایوان غربی مسجد ، قدیمی‌ترین فرمانهای نصب شده بر دیوار ، متعلق به تاریخ 908 و آخرین آن متعلق به 1219 ه . ق می‌باشد .
عده ای معتقدند چون محراب مسجد به سوی شرق است احتمالا این مسجد برای مسلمانان سنی مذهب بنا گردیده است .
در سالهای اخیر شایع شده بود که بانیان مسجد هنگام ساختن بنا مقداری طلا زیر یکی از شبستانهای مسجد دفن کرده اند تا بعدها جهت تعمیرات از آن استفاده شود .
مدتی بعد مقداری طلا در محوطه مسجد کشف و طبق صورت جلسه 8620 - 30 / 4 / 1339 صورت مجلس شد .
منبع :
http://anjoman.tebyan.net/
http://www.wikipg.com/
http://www.ichto.ir/
http://1100.ir/post-1312.aspx
