سفالگرى و سرامیک‌سازى زنوز

محصولات سرامیک استان در چند کارگاه در شهر زنوز و تبریز تولید می‌شود. استادکاران سرامیک زنوز از نوع خاک مرغوب ( کائولن یا خاک چینی) استفاده می‌کنند. علاوه بر کارگاه‌های سرامیک سازی زنوز، در کوزه کنان شبستر هم صنعت سفالگری دارای سابقه ای بس طولانی است و تولیدات سفال آن در سراسر آذربایجان توزیع می‌شود.
در بین صنایع دستی زنوز سرامیک سازی بیش از صنایع دیگر دارای اهمیت می‌باشد و سابقه طولانی دارد ظروف کارگاهها به همان شکل سابق ساخته می‌شود و در سالهای اخیر نیز با توسعه راه‌های ارتباطی اکثر روستاها و دسترسی آنان به شهرها و توسعه ظروف پلاستیکی و ارزانی انها سبب شده است میزان تولید کارگاهها کمتر گردد.
تا مدت‌های مدید ، سفالگران مناطق دیگر هم از خاک سفید زنوز استفاده می‌کردند. از طرفی به دلیل وابستگی کیفیت هنرهای بومی به امکانات منطقه، اهالی زنوز به خوبی از این کیفیت که ناشی از محدودیت‌های زندگی در گذشته بود، بهره بردند و تولیدکنندگان و هنرمندان ماهری از میان آنها برخاست.
در زمانی که ظروف چینی نایاب بود و تکنولوژی ساخت این ظروف در اختیار کشور چین قرار داشت، از خاک زنوز به دلیل سفیدی اش برای ساخت بدل چینی استفاده می‌کردند و ظروفی که از آن بدست می‌آمد، شباهت هایی هم به چینی داشت.
سفالگری با ...مشاهده کامل متن خاک سفید بومی منطقه با پیشینه سفالگری در زنوز پیوند تنگاتنگی دارد، چرا که حدود شصت سال پیش استاد عباس و احمد قابچی از زنوز به تبریز رفته بودند و با تأسیس کارگاه سفالگری در محله سرخاب تبریز این روش تولید را آغاز و تا به امروز پی گرفتند.
استاد قابچی در سال ۱۲۹۸ شمسی در خانه استاد محمد قابچی در شهر زنوز بدنیا آمد و بهمراه برادران خود هنر سفالگری را نزد پدر خود فرا گرفت.
استاد عباس قابچی با حدود 80 سال فعالیت جدی در ساخت سفالینه‌های لعاب‌دار و تربیت شاگردان ارزشمند خدمات زیادی برای حفظ فرهنگ و هنر بومی و ملی انجام داده است.
این استاد برجسته ساخت سفال که سال‌ها سفالینه‌های زیبایی با تکنیک خاک سفید و لعاب آبی فیروزه‌ای و همچنین لعاب شفاف می‌ساخت، توانست با همکاری خانه سفال و هنردوستان جوان استان، این هنر کهن را زنده نگاه دارد و به ترویج آن کمک کند.
شاگردان بسیاری از حضور استاد عباس قابچی بهره برده و امروز نام و یاد ایشان در دل و ذهن تمام هنردوستان و هنرمندان آذربایجان شرقی و ایران زمین زنده است.
کارگاه سفالگری برادران قابچی از معدود کارگاه‌های سنتی سفالگری منطقه است، که از سال 1327 در محله سرخاب تبریز فعالیت می‌کند.
تولیدات این کارگاه که توسط استاد مرحوم قابچی ساخته می‌شد، شامل ظروف سفالین کاربردی از جنس خاک سفید (کائولن منطقه زنوز ) که با پوشش لعاب شفاف فیروزه و یا لعاب شفاف بی‌رنگ و توسط چرخ سفالگری ساخته و پرداخته می‌شوند.
تمام مراحل ساخت سفال اعم از تهیه خاک، گل و لعاب و همچنین ساخت و پخت و لعاب‌زنی، توسط برادران قابچی انجام می‌پذیرد.
مرحوم استاد عباس و برادر مرحوم‌شان احمد قابچی این هنر را از پدر خود استاد محمد قابچی در «زنوز» فرا گرفته و در سال‌های پرشمار فعالیت خود آن را به شاگردان مشتاق آموزش داده‌اند.
از استاد قابچی با عناوینی چون : پدر سفالگری خاک سفید – احیاگر ارزشمند سفال خاک سفید – مخترع رنگ فیروزه ای سفال – پیر سفالگری آذربایجان و فیروزه سفال ایران نام برده می‌شود.
استاد عباس قابچی زنوزی از آخرین بازماندگان استادکاران بومی سفال زنوز روز دوشنبه ۲۱/۱۰/۱۳۸۸ درسن ۹۰ سالگی در شهر تبریز دیده از جهان فرو بست .
در زنوز سه کارگاه یکی وابسته به سازمان صنایع دستی و دو کارگاه خصوصی در این زمینه فعالیت می‌کردند، که در حال حاضر فقط یک کارگاه فعال است و تولیدات آنها عمدتاً شامل ظروف کاربردی همچون بشقاب، کاسه، فنجان، نعلبکی، پارچ آب، قوری، قنددان و … می‌شود.
شیوه اجرای کار:
1- آماده سازی گل به روش سنتی با استفاده از خاک بدون فرآوری صنعتی.
2- چرخکاری و تراش بدنه.
3- اجرای تزئینات به روش زیر لعابی با یکی از روشهای نقاشی با رنگ، کنده کاری، برجسته کاری، مشبک کاری، روش تلفیقی.
4- پخت اول (خام پخت) در دمای حدود 900 درجه سانتیگراد
5- لعاب زنی به روش سنتی.
6- پخت دوم یا پخت لعابی در دمای حدود 1050 درجه سانتیگراد.

منبع : eachto.org - tabriz.ir