هامانه نام روستایی است که در مسیر راه
اردکان – خرانق 12 کیلومتر مانده به خرانق قرار دارد.
این روستا به لحاظ موقیعت خوب جغرافیایی و آب وهوایی منطقه ییلاقی میباشد و به همین جهت شغل کشاورزی و دامداری در این منطقه از رونق خوبی برخوردار میباشد.
کوه هامانه با ارتفای 3003 متر از سطح دریا سومین کوه بلند استان
یزد میباشد.
بعضی از مورخین معتقد هستند که قدمت
روستای هامانه به قبل از اسلام برمی گردد که نمونه‌ی آن در لغت نامه دهخدا به طور مفصل توضیح داده شده است.
نویسنده کتاب پرستشگاه زرتشتیان هم بنای هامانه را مربوط به قبل از اسلام دانسته است.
شغل مردم هامانه ابتدا کشاورزی و دامداری بوده ؛ بعد با توجه به نیاز مردم در شهرها و روستاها برای گرم کردن حمام‌ها و غیره مردم هامانه شغل هیزم کشی را پیشه کردند
عده ای از مردم هم از طریق تخت کشی ، شکار ، دونه بری ، حلاجی ، سبدبافی ، کاربافی ، نخ ریسی و طناب بافی امرار معاش میکردند .
بعضی از شغلها هم فصلی بود مانند ذغال سوزاندن ، برداشت
زیره ، انغوزه، تدرو ، بالنگو ،
ریواس و … ، بعداً عده ای جهت کار به معادن اطراف رفتند.
درسال 1345 خورشیدی صنعت
زیلو ...مشاهده کامل متن بافی از استان اصفهان وارد هامانه شد و در سال 1346 شمسی صنعت قالی بافی از شهرهای یزد و اردکان وارد هامانه شد.
یکی دیگر از سنت‌های معروف وقف بوده که مردم هامانه معتقد به این امر بوده‌اند و در زمینه‌های عمومی موقوفاتی دارند مانند افطاری ، روشنایی‌مسجد، قرآن‌خوانی در‌‌مسجد، روشنایی‌پیرغیب ، روشنایی‌حمام ، تعمیرحسینیه ، روضه‌خوانی و غیره
یکی از نمونه‌های بارز آن برنج غدیری میباشد که باتوجه به اینکه در زمان قدیم مردم به دلیل بُعد مسافت و تنگ دستی از خرید برنج محروم بودند فردی12 ساعت آب و زمین کشاورزی هامانه وقف بر برنج غدیری کرد که در روز عید غدیر طبخ کرده و بین مردم توزیع کنند و در هامانه به این روز و این عید بزرگ اسلام روز پلو خوری معروف است و درحال حاضر هم این سنت ادامه دارد.
در حال حاضر روستای هامانه که در اصطلاح محلی به آن «هومین» گفته میشود دارای بناهای تاریخی زیادی میباشد از جمله خانه‌های چهار صفه قدیمی معروف به خانه های« گبری» ، مسجد و حسینیه روستا ، برج روستا ، کلات یا قلعه خانه (بنای سنگی بالای کوه) ، آسیاب آبی و تنوره ، آسیابهای دستی .
بناهای سنگی و ساباط‌های روستا ، سد سنگی(بیش از 200سال قدمت دارد و اولین سد در استان یزد به ثبت رسیده است) و مهمتر از همه مقبره سلطان پیرغیب با دو کاشی نبشته موجود که بیش از 400 سال قدمت دارد که بر این مزار وقف شده است.
همچنین چشمه آب روستا باقدمت چند هزار ساله دارای آب گوارایی میباشد که بنا به گفته مسئولین آب منطقه ای استان آب معدنی کامل و بدون املاح میباشد.
برج در ورودی روستا و برسر راه زوار امام رضا(ع) قرار داشته و وظیفه نگهبانی و حراست از روستا و خرمن‌های روستا که در اطراف برج بوده به عهده داشته و بعضاً بعد از خرد کردن خرمن‌ها ، حاصل آنها را در برج نگه داری میکردند.
بعضی از دست نوشته‌های اهالی ، بعضی از اسناد ، بعضی از وقفیات و بعضی از حکم‌های مسئولیتی از آثار مکتوب بر جای مانده از این روستا میباشد.
منبع:
http://hamaneh.ir/
http://hamanah.abarblog.ir/
http://wikiroosta.ir/
http://www.negahmedia.ir/
